Kısım I- Genel Hükümler
KAPSAM,
AMAÇ, TEMEL İLKELER, İSTİHDAM ŞEKİLLERİ
Kapsam :
Madde 1 - (Değişik :15.5.1975 –
1897/1 md.)
Bu Kanun, Genel ve Katma Bütçeli
Kurumlar, il Özel idareleri, Belediyeler, İl Özel idareleri ve Belediyelerin
kurdukları birlikler ile bunlara bağlı döner sermayeli kuruluşlarda, kanunlarla
kurulan fonlarda, kefalet sandıklarında veya Beden Terbiyesi Bölge
Müdürlüklerinde çalışan memurlar hakkında uygulanır.
Sözleşmeli ve geçici personel
hakkında bu Kanunda belirtilen özel hükümler uygulanır.
(Değişik : 19.2.1980 – 2261/5
md.) Anayasa Mahkemesi üye ve yedek üyeleri ile raportörleri; hakimlik ve
savcılık mesleklerinde veya bu mesleklerden sayılan görevlerde bulunanlar,
Danıştay ve Sayıştay meslek mensupları ve Sayıştay savcı ve yardımcıları,
Üniversitelerin, iktisadi ve Ticari ilimler Akademilerinin,(2)
Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademilerinin, Devlet Güzel Sanatlar
Akademilerinin, Türkiye ve Orta-Doğu Amme idaresi Enstitüsü nün öğretim üye ve
yardımcıları, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası üyeleri, Genelkurmay Mehteran
Bölüğü Sanatkarları, Devlet Tiyatrosu ile Devlet Opera ve Balesi ve Belediye
Opera ve Tiyatroları ile şehir ve belediye konservatuvar ve orkestralarının
sanatkar memurları, uzman memurları, uygulatıcı uzman memurları ve stajyerleri;
Spor-Toto Teşkilatın da çalışan personel; subay, uzman çavuş ve uzman
jandarmalar ile Emniyet Teşkilatı(3) mensupları özel kanunları
hükümlerine tabidir.
Amaç:
Madde 2 - (Değişik : 23.12.1972 -
KHK -211 md.)
Bu Kanun, Devlet memurlarının
hizmet şartlarını, niteliklerini, atanma ve yetiştirilmelerini, ilerleme ve
yükselmelerini, ödev, hak, yüküm ve sorumluluklarını, aylıklarını ve
ödeneklerini ve diğer özlük işlerini düzenler.
Bu Kanunun uygulanmasını
göstermek veya emrettiği hususları belirtmek üzere tüzükler çıkarılır. Bu
Kanunda öngörülen yönetmelikler Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulur.
Temel ilkeler:
Madde 3 - Bu Kanunun temel
ilkeleri şunlardır.
Sınıflandırma:
A) (Değişik : 31.7.1970 -132712
md.) Devlet kamu hizmetleri görevlerini ve bu görevlerde çalışan Devlet
memurlarını görevlerin gerektirdiği niteliklere ve mesleklere göre sınıflara
ayırmaktır.
Kariyer:
B) Devlet memurlarına, yaptıkları
hizmetler için lüzumlu bilgilere ve yetişme şartlarına uygun şekilde, sınıfları
içinde en yüksek derecelere kadar ilerleme imkanını sağlamaktır.
Liyakat:
C) Devlet kamu hizmetleri
görevlerine girmeyi, sınıflar içinde ilerleme ve yükselmeyi, görevin sona
erdirilmesini liyakat sistemine dayandırmak ve bu sistemin eşit imkanlarla
uygulanmasında Devlet memurlarını güvenliğe sahip kılmaktır.
İstihdam Şekilleri:
Madde 4 - (Değişik : 15.5.1975 –
1897/1 md.)
Kamu hizmetleri; memurlar,
sözleşmeli personel, geçici personel ve işçiler eliyle gördürülür.
A) Memur:
Mevcut kuruluş biçimine
bakılmaksızın, Devlet ve diğer kamu tüzel kişiliklerince genel idare esaslarına
göre yürütülen asli ve sürekli kamu hizmetlerini ifa ile görevlendirilenler, bu
Kanunun uygulanmasında memur sayılır.
Yukarıdaki tanımlananlar
dışındaki kurumlarda genel politika tespiti, araştırma, planlama, programlama,
yönetim ve denetim gibi işlerde görevli ve yetkili olanlar da memur sayılır.
B) Sözleşmeli personel:
Kalkınma planı, yıllık program ve iş programlarında yer
alan önemli projelerin hazırlanması, gerçekleştirilmesi, işletilmesi ve
işlerliği için şart olan, zaruri ve istisnai hallere münhasır olmak üzere özel
bir meslek bilgisine ve ihtisasına ihtiyaç gösteren geçici işlerde, kurumun
teklifi üzerine Devlet Personel Başkanlığı ve Maliye Bakanlığının görüşleri
alınarak Bakanlar Kurulunca geçici olarak sözleşme ile çalıştırılmasına karar
verilen ve işçi sayılmayan kamu hizmeti görevlileridir. (36'ncı maddenin 11-
Teknik Hizmetler Sınıfında belirtilen görevlerde yukarıdaki fıkra uyarınca
çalıştırılanlar için, işin geçici şartı aranmaz.)
Bunlara ödenebilecek ücretlerin
üst sınırları Bakanlar Kurulunca kararlaştırılır.
Ancak, yabancı uyrukluların; tarihi belge ve eski harflerle
yazılmış arşiv kayıtlarını değerlendirenlerin; mütercimlerin; tercümanların;
dava adedinin azlığı nedeni ile kadrolu avukat istihdamının gerekli olmadığı
yerlerde avukatların (......) (4) kadrolu istihdamın mümkün
olamadığı hallerde, Bakanlar Kurulunca tespit edilecek esas ve şartlarla tabip
veya uzman tabiplerin; Adli Tıp Müessesesi uzmanlarının; Devlet
Konservatuvarları sanatçı öğretim üyelerinin; İstanbul Belediyesi Konservatuvar
sanatçılarının; Milli Savunma Bakanlığı ile Jandarma Genel Komutanlığı ve dış
kuruluşlarda belirli bazı hizmetlerde çalıştırılacak personelin de zorunlu
hallerde sözleşme ile istihdamları caizdir.
Ek fıkra - (Ek : 5.7.1991 - KHK -
43311 md.; Mülga : 2712.1991 - KHK 475111 md.)
Bir yıldan az süreli veya
mevsimlik hizmet olduğuna Devlet Personel Başkanlığının ve Maliye Bakanlığının
görüşlerine dayanılarak Bakanlar Kurulunca karar verilen görevlerde ve
belirtilen ücret ve adet sınırları içinde sözleşme ile çalıştırılan ve işçi
sayılmayan kimselerdir.
D) İşçiler:
(A), (B) ve (C) fıkralarında
belirtilenler dışında kalan kişilerdir. Bunlar hakkında bu Kanun hükümleri
uygulanmaz.
Dört istihdam şekli dışında
personel çalıştırılamayacağı:
Madde 5 - (Değişik:
23.12.1972-KHK-2l1 md.) Bu Kanuna tabi kurumlar, dördüncü maddede yazılı dört
istihdam şekli dışında personel çalıştıramazlar.
ÖDEVLER
VE SORUMLULUKLAR
Sadakat:
Madde 6 -(Değişik : 12.5.1982 –
2670/1 md.)
Devlet memurları, Türkiye
Cumhuriyeti Anayasasına ve kanunlarına sadakatla
bağlı kalmak ve milletin hizmetinde Türkiye Cumhuriyeti Kanunlarını sadakatle
uygulamak zorundadırlar. Devlet memurları bu hususu "Asli Devlet
Memurluğuna" atandıktan sonra en geç bir ay içinde kurumlarınca
düzenlenecek merasimle yetkili amirlerin huzurunda yapacakları yeminle
belirtirler ve özlük dosyalarına konulacak aşağıdaki "Yemin
Belgesi"ni imzalayarak göreve başlarlar.
"Türkiye Cumhuriyeti
Anayasasına, Atatürk inkılap ve ilkelerine, Anayasada ifadesi bulunan Türk
Milliyetçiliğine sadakatle bağlı kalacağıma: Türkiye Cumhuriyeti kanunlarını
milletin hizmetinde olarak tarafsız ve eşitlik ilkelerine bağlı kalarak
uygulayacağıma: Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel
değerlerini benimseyip, koruyup bunları geliştirmek için çalışacağıma; insan
haklarına ve Anayasanın temel ilkelerine dayanan milli, demokratik, laik, bir
hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarımı
bilerek, bunları davranış halinde göstereceğime namusum ve şerefim üzerine
yemin ederim”.(5)
Tarafsızlık ve Devlete bağlılık:
Madde 7 - (Değişik : 12.5.1982 –
2670/2 md.)
Devlet memurları siyasi partiye
üye olamazlar, herhangi bir siyasi parti, kişi veya zümrenin yararını veya
zararını hedef tutan bir davranışta bulunamazlar: görevlerini yerine
getirirlerken dil, ırk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep
gibi ayırım yapamazlar. hiçbir şekilde siyasi ve ideolojik amaçlı beyanda ve
eylemde bulunamazlar ve bu eylemlere katılamazlar.
Devlet memurları her durumda
Devletin menfaatlerini korumak mecburi yetindedirler. Türkiye Cumhuriyeti
Anayasasına ve kanunlarına aykırı olan, memleketin bağımsızlığını ve
bütünlüğünü bozan Türkiye Cumhuriyetinin güvenliğini tehlikeye düşüren herhangi
bir faaliyette bulunamazlar. Aynı nitelikte faaliyet gösteren herhangi bir
harekete, gruplaşmaya, teşekküle veya derneğe katılamazlar, bunlara yardım
edemezler.
Davranış ve işbirliği:
Madde 8 - Devlet memurları, resmi
sıfatlarının gerektirdiği itibar ve güvene layık olduklarını hizmet içindeki ve
dışındaki davranışlarıyla göstermek zorundadırlar.
Devlet memurlarının işbirliği
içinde çalışmaları esastır.
Yurt dışında davranış:
Madde 9 - Devlet memurlarından
sürekli veya geçici görevle veya yetişme,inceleme ve araştırma için yabancı
memleketlerde bulunanlar Devlet itibarını veya görev haysiyetini zedeleyici
fiil ve davranışlarda bulunamazlar.
Amir durumunda olan Devlet
memurlarının görev ve sorumlulukları:
Madde 10 - (Değişik . 12.5.1982 -
2670/3 md.)
Devlet memurları amiri oldukları
kuruluş ve hizmet birimlerinde kanun, tüzük ve yönetmeliklerle belirlenen
görevleri zamanında ve eksiksiz olarak yapmaktan ve yaptırmaktan, maiyetindeki
memurlarını yetiştirmekten, hal ve hareketlerini takip ve kontrol etmekten
görevli ve sorumludurlar.
Amir, maiyetindeki memurlara
hakkaniyet ve eşitlik içinde davranır. Amirlik yetkisini kanun, tüzük ve
yönetmeliklerde belirtilen esaslar içinde kullanır.
Amir, maiyetindeki memurlara
kanunlara aykırı emir veremez ve maiyetindeki memurdan hususi bir menfaat temin
edecek bir talepte bulunamaz, hediyesini kabul edemez ve borç alamaz.
Devlet memurlarının görev ve
sorumlulukları:
Madde 11 - (Değişik . 12.5.1982 -
2670/4 md.)
Devlet memurları kanun, tüzük ve
yönetmeliklerde belirtilen esaslara uymakla ve amirler tarafından verilen
görevleri yerine getirmekle yükümlü ve görevlerinin iyi ve doğru
yürütülmesinden amirlerine karşı sorumludurlar.
Devlet memuru amirinden aldığı
emri, Anayasa, kanun, tüzük ve yönetmelik hükümlerine aykırı görürse, yerine
getirmez ve bu aykırılığı o emri verene bildirir. Amir emrinde ısrar eder ve bu
emrini yazı ile yenilerse, memur bu emri yapmaya mecburdur. Ancak emrin yerine
getirilmesinden doğacak sorumluluk emri verene aittir.
Konusu Suç teşkil eden emir,
hiçbir suretle yerine getirilmez, yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz.
Acele hallerde kamu düzeninin ve
kamu güvenliğinin korunması için kanunla gösterilen istisnalar saklıdır.
Kişisel sorumluluk ve zarar:
Madde 12 - (Değişik .12.5.1982
-2670/5 md.)
Devlet memurları, görevlerini
dikkat ve itina ile yerine getirmek ve kendilerine teslim edilen Devlet malını
korumak ve her an hizmete hazır halde bulundurmak için gerekli tedbirleri almak
zorundadırlar.
Devlet memurunun kasıt, kusur,
ihmal veya tedbirsizliği sonucu idare zarara uğratılmışsa, bu zararın ilgili
memur tarafından rayiç bedeli üzerinden ödenmesi esastır.
Zararların ödettirilmesinde bu
konudaki genel hükümler uygulanır. Ancak fiilin meydana geldiği tarihte en alt
derecenin birinci kademesinde bulunan memurun brüt aylığının yarısını geçmeyen
zararlar, kabul etmesi halinde disiplin amiri veya yetkili disiplin kurulu kararına
göre ilgili memurca ödenir.
Kişilerin uğradıkları zararlar:
Madde 13 - (Değişik . 12.5.1982 –
2670/6 md.)
(Değişik birinci fıkra . 6.6.1990
– 3657/1 md.) Kişiler kamu hukukuna tabi görevlerle ilgili olarak uğradıkları
zararlardan dolayı bu görevleri yerine getiren personel aleyhine değil, ilgili
kurum aleyhine dava açarlar. Ancak, Devlet dairelerine tevdi veya bu dairelerce
tahsil veya muhafaza edilen para ve para hükmündeki değerli kağıtların ilgili
personel tarafından zimmete geçirilmesi halinde, zimmete geçirilen miktar cezai
takibat sonucu beklenmeden Hazine tarafından hak sahibine ödenir. Kurumun,
genel hükümlere göre sorumlu personele rücu hakkı saklıdır.
12'nci maddeyle bu maddede
belirtilen zararların nevi, miktarlarının tespiti, takibi, amirlerin
sorumlulukları ve yapılacak işlemlerle ilgili diğer hususlar Başbakanlıkça
düzenlenecek bir yönetmelikle belirlenir.
Mal bildirimi:
Madde 14 - Devlet memurları,
kendileriyle, eşlerine ve velayetleri altındaki çocuklarına ait taşınır ve
taşınmaz malları, alacak ve borçları hakkında, özel kanunda yazılı hükümler
uyarınca, mal bildirimi verirler.
Basına bilgi veya demeç verme:
Madde 15 - (Değişik : 12.5.1982
–2670/7 md.)
Devlet memurları, kamu görevleri
hakkında basına, haber ajanslarına veya radyo ve televizyon kurumlarına bilgi
veya demeç veremezler. Bu konuda gerekli bilgi ancak bakanın yetkili kılacağı
görevli; illerde valiler veya yetkili kılacağı görevli tarafından verilebilir.
Askeri hizmet ile ilgili bilgiler
özel kanunların yetkili kıldığı personel dışında hiç bir kimse tarafından
açıklanamaz.
Resmi belge, araç ve gereçlerin
yetki verilen mahaller dışına çıkarılmaması ve iadesi:
Madde 16 - (Değişik . 12.5.1982 –
2670/8 md.)
Devlet memurları görevleri ile
ilgili resmi belge, araç ve gereçleri, yetki verilen mahaller dışına
çıkaramazlar, hususi işlerinde kullanamazlar.
Devlet memurları görevleri icabı
kendilerine teslim edilen resmi belge, araç ve gereçleri görevleri sona erdiği
zaman iade etmek zorundadırlar. Bu zorunluluk memurun mirasçılarına da şamildir.
GENEL
HAKLAR
Uygulamayı isteme hakkı:
Madde 17 - Devlet memurları, bu
kanun ve bu kanuna dayanılarak yayınlanan tüzük ve yönet- meliklere göre tayin
ve tesbit olunup yürürlükte bulunan hükümlerin kendileri hakkında aynen
uygulanmasını istemek hakkına sahiptirler.
Güvenlik:
Madde 18 - Kanunlarda yazılı
haller dışında Devlet memurunun memurluğuna son verilemez, aylık ve başka
hakları elinden alınamaz.
Emeklilik:
Madde 19 - Devlet memurlarının,
özel kanununda yazılı belirli şartlar içinde,emeklilik hakları vardır
Çekilme:
Madde 20 - Devlet memurları, bu
kanunda belirtilen esaslara göre memurluktan çekilebilirler.
Müracaat, şikayet ve dava açma:
Madde 21 - (Değişik .12.5.1982
–2670/9 madde.)
Devlet memurları kurumlarıyla
ilgili resmi ve şahsi işlerinden dolayı müracaat; amirleri veya kurumları
tarafından kendilerine uygulanan idari eylem ve işlemlerden dolayı şikayet ve
dava açma hakkına sahiptirler.
Müracaat ve şikayetler söz veya
yazı ile en yakın amirden başlayarak silsile yolu ile şikayet edilen amirler
atlanarak yapılır.
Müracaat ve şikayetler
incelenerek en kısa zamanda ilgiliye bildirilir. Müracaat ve şikayetlerle
ilgili esas ve usuller Başbakanlıkça hazırlanacak bir yönetmelikle düzenlenir.
Sendika kurma:
Madde 22 - (Mülga : 23.12.1972 -
KHK 2/5 md.) Yeniden Düzenleme : 12.6.1997-4275/1 md. Yürürlük: 17.6.1997)
Devlet memurları, Anayasada ve özel kanunda belirtilen hükümler uyarınca
sendikalar ve üst kuruluşlar kurabilir ve bunlara üye olabilirler.
İzin:
Madde 23 - Devlet memurları, bu
kanunda gösterilen süre ve şartlarla izin hakkına sahiptirler.
Kovuşturma ve yargılama:
Madde 24 - Devlet memurlarının
görevleri ile ilgili veya görevleri sırasında işledikleri suçlardan dolayı
soruşturma ve kovuşturma yapılması ve haklarında dava açılması özel hükümlere
tabidir.
İsnat ve iftiralara karşı koruma:
Madde 25 - Devlet memurları
hakkındaki ihbar ve şikayetler, garaz veya mücerret hakaret için, uydurma bir
suç isnadı suretiyle yapıldığı ve soruşturma veya yargılamanın tabi olduğu
kanuni işlem sonucunda bu isnat sabit olmadığı takdirde, merkezde bu memurun en
büyük amiri, illerde valiler, isnatta bulunanlar hakkında kamu davası
açılmasını Cumhuriyet Savcılığından isterler.
YASAKLAR
Toplu eylem ve hareketlerde
bulunma yasağı:
Madde 26 - (Değişik : 12.5.1982 -
2670/10 madde.)
Bu Kanunu 21'inci maddesi ile
hükme bağlanan hakkın kullanılmasında birden fazla Devlet memurunun toplu
olarak söz ve yazı ile müracaatları ve şikayetleri yasaktır.
Devlet memurlarının kamu
hizmetlerini aksatacak şekilde memurluktan kasıtlı olarak birlikte çekilmeleri
veya görevlerine gelmemeleri veya görevlerine gelip de Devlet hizmetlerinin ve
işlerinin yavaşlatılması veya aksatılması sonucunu doğuracak eylem ve
hareketlerde bulunmaları yasaktır.
Grev yasağı:
Madde 27 - Devlet memurlarının
greve karar vermeleri, grev tertiple meleri, ilan etmeleri, bu yolda propaganda
yapmaları yasaktır.
Devlet memurları, herhangi bir
greve veya grev teşebbüsüne katılamaz, grevi destekleyemez veya teşvik
edemezler.
Ticaret ve diğer kazanç getirici
faaliyetlerde bulunma yasağı:
Madde 28 - (Değişik .15.5.1975 -
1897/1 md.)
Memurlar Türk Ticaret Kanununa
göre (Tacir) veya (Esnaf) sayılmalarını gerektirecek bir faaliyette bulunamaz,
ticaret ve sanayi müesseselerinde görev alamaz, ticari mümessil veya ticari
vekil veya kollektif şirketlerde ortak veya komandit şirkette komandite ortak
olamazlar. (Görevli oldukları kurumların iştiraklerinde kurumlarını temsilen
alacakları görevler hariç)
Memurların üyesi oldukları yapı,
kalkınma ve tüketim kooperatifleri ile kanunla kurulmuş yardım sandıklarının
yönetim ve denetim kurulları üyelikleri görevleri ve özel kanunlarda belirtilen
görevler bu yasaklamanın dışındadır.
Eşleri, reşit olmayan veya mahcur
olan çocukları, yasaklanan faaliyetlerde bulunan memurlar bu durumu 15 gün
içinde bağlı oldukları kuruma bildirmekle yükümlüdürler.
Hediye alma, menfaat sağlama
yasağı:
Madde 29 - Devlet memurlarının
doğrudan doğruya veya aracı eliyle hediye istemeleri ve görevleri sırasında
olmasa dahi menfaat sağlama amacı ile hediye kabul etmeleri veya iş
sahiplerinden borç para istemeleri ve almaları yasaktır.
Denetimindeki teşebbüsten menfaat
sağlama yasağı:
Madde 30 - Devlet memurunun,
denetimi altında bulunan veya kendi görevi mensup olduğu kurum ile ilgisi olan
bir teşebbüsten, doğrudan doğruya veya aracı eliyle her ne ad altında olursa
olsun bir menfaat sağlaması yasaktır.
Gizli bilgileri açıklama yasağı:
Madde 31 - (Değişik : 12.5.1982 -
2670/11 madde.)
Devlet memurlarının kamu
hizmetleri ile ilgili gizli bilgileri görevlerinden ayrılmış bile olsalar,
yetkili bakanın yazılı izni olmadıkça açıklamaları yasaktır.