Üçüncü Kısım
Cumhuriyetin
Temel Organları
BİRİNCİ
BÖLÜM
I.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
A.
Kuruluşu
Madde 75-
(23-07.1995 tarih ve 4121 sayılı Kanunun
8. maddesiyle değişik) Türkiye Büyük Millet Meclisi genel oyla seçilen
beşyüzelli milletvekilinden oluşur.
B.
Milletvekilliği Seçilme Yeterliliği
Madde 76-
Otuz yaşını dolduran her Türk milletvekili seçilebilir.
En az
ilkokul mezunu olmayanlar, kısıtlılar, yükümlü olduğu askerlik hizmetini
yapmamış olanlar, kamu hizmetinden yasaklılar, taksirli suçlar hariç toplam bir
yıl veya daha fazla hapis ile ağır hapis cezasına hüküm giymiş olanlar; zimmet,
ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye
kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla, kaçakçılık,resmi ihale ve
alım satımlara fesat karıştığa, Devlet sırlarını açığa vurma, ideolojik veya
anarşik eylemlere katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik suçlarından biriyle
hüküm giymiş olanlar, affa uğramış olsalar bile milletvekili seçilemezler.
Hakimler ve
savcılar, yüksek yargı organları mensupları, yükseköğretim kurumlarındaki
öğretim elemanları, Yükseköğretim Kurulu Üyeleri, kamu kurum ve kuruluşlarının
memur statüsündeki görevlileri ile yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği
taşımayan diğer kamu görevlileri ve Silahlı Kuvvetler mensupları, görevlerinden
çekilmedikçe, aday olamazlar ve milletvekili seçilemezler.
C.
Türkiye Büyük Millet Meclisinin Seçim Dönemi
Madde 77-
Türkiye Büyük Millet Meclisinin seçimleri beş yılda bir yapılır.
Meclis, bu
süre dolmadan seçimin yenilenmesine karar verebileceği gibi, Anayasada
belirtilen şartlar altında Cumhurbaşkanınca verilecek karara göre de seçimler
yenilenir. Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilir.
Yenilenmesine
karar verilen Meclisin yetkileri, yeni Meclisin seçilmesine kadar sürer.
D.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Geriye Bırakılması ve Ara Seçimleri
Madde 78-
Savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkan görülmezse, Türkiye Büyük
Millet Meclisi, seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına karar verebilir.
Geri
bırakma sebebi ortadan kalkmamışsa, erteleme kararındaki usule göre bu işlem
tekrarlanabilir.
Türkiye
Büyük Millet Meclisi üyeliklerinde boşalma olması halinde, ara seçime gidilir.
Ara seçim, her seçim döneminde bir defa yapılır ve genel seçimden otuz ay
geçmedikçe ara seçime gidilemez. Ancak boşalan üyeliklerin. sayısı, üye
tamsayısının yüzde beşini bulduğu hallerde ara seçimlerinin üç ay içinde
yapılmasına karar verilir.
Genel
seçimlere bir yıl kala, ara seçimi yapılamaz.
E.
Seçimlerin Genel Yönetim ve Denetimi
Madde 79-
Seçimler, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır.
Seçimlerin
başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile
ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma, seçim süresince ve seçimden sonra
seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikayet ve itirazları inceleme ve
kesin karara bağlama ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin seçim
tutanaklarını kabul etme görevi Yüksek Seçim Kurulunundur. Yüksek Seçim
Kurulunun kararları aleyhine başka bir mercie başvurulamaz.
Yüksek
Seçim Kurulunun ve diğer seçim kurullarının görev ve yetkileri kanunla
düzenlenir.
Yüksek Seçim
Kurulu yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur. Üyelerin altısı Yargıtay, beşi
Danıştay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından üye tamsayılarının salt
çoğunluğunun gizli oyu ile seçilir. Bu üyeler, salt çoğunluk ve gizli oyla
aralarından bir başkan ve bir başkanvekili seçerler.
Yüksek
Seçim Kuruluna Yargıtay ve Danıştay’dan seçilmiş üyeler arasından ad çekme ile
ikişer yedek üye ayrılır. Yüksek Seçim Kurulu Başkanı ve Başkanvekili ad
çekmeye girmezler.
Anayasa
değişikliklerine ilişkin kanunların halk oyuna sunulması işlemlerinin genel
yönetim ve denetimi de milletvekili seçimlerinde uygulanan hükümlere göre olur.
F.
Üyelikle İlgili Hükümler
1.
Milletin Temsili
Madde 80-
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, seçildikleri bölgeyi veya kendilerini
seçenleri değil, bütün Milleti temsil ederler.
2.
Andiçme
Madde 81-
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, göreve başlarken aşağıdaki şekilde
andiçerler:
"Devletin
varlığı ve bağımsızlığını vatanın ve milletin bölünmez bütünlüğünü, milletin
kayıtsız ve şartsız egemenliğini
koruyacağıma; hukukun üstünlüğüne, demokratik ve laik Cumhuriyete ve Atatürk
ilke ve inkılaplarına bağlı kalacağıma, toplumun huzur ve refahı, milli
dayanışma ve adalet anlayışı içinde herkesin insan haklarından ve temel
hürriyetlerden yararlanması ülküsünden ve Anayasaya sadakatten ayrılmayacağıma;
büyük Türk milleti önünde namusum ve şerefim üzerine andiçerim."
3.
Üyelikle Bağdaşmayan İşler
Madde 82-
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Devlet ve diğer kamu tüzel kişilerinde ve
bunlara bağlı kuruluşlarda; Devletin veya diğer kamu tüzel kişilerinin doğrudan
doğruya ya da dolaylı olarak katıldığı teşebbüs ve ortaklıklarda; özel gelir
kaynakları ve özel imkanları kanunla sağlanmış kamu yararına çalışan
derneklerin ve Devletten yardım sağlayan ve vergi muafiyeti olan vakıfların,
kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sendikalar ve bunların üst
kuruluşlarının ve katıldıkları teşebbüs veya ortaklıkların yönetim ve denetim
kurullarında görev alamazlar, vekili olamazlar, herhangi bir taahhüt işini
doğrudan veya dolaylı olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik
yapamazlar.
Türkiye
Büyük Millet Meclisi üyeleri, yürütme organının teklif inha, atama veya
onanmasına bağlı resmi veya özel herhangi bir işle görevlendirilemezler. Bir
üyenin belli konuda ve altı ayı aşmamak üzere Bakanlar Kurulunca verilecek
geçici bir görevi kabul etmesi,Meclisin kararına bağlıdır.
Türkiye
Büyük Millet Meclisi Üyeliği ile bağdaşmayan diğer görev ve işler kanunla
düzenlenir.
4.
Yasama Dokunulmazlığı
Madde 83-
Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyeleri, Meclis çalışmalarındaki oy ve
sözlerinden, Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden, o oturumdaki Başkanlık
Divanının teklifi üzerine Meclisçe başka bir karar alınmadıkça bunları Meclis
dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar.
Seçimden
önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, Meclisin
kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz.
Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve seçimden önce soruşturmasına başlanılmış
olmak kaydıyla Anayasanın 14 üncü maddesindeki durumlar bu hükmün dışındadır.
Ancak, bu halde yetkili makam durumu hemen ve doğrudan doğruya Türkiye Büyük
Millet Meclisine bildirmek zorundadır.
Türkiye
Büyük Millet Meclisi üyesi hakkında, seçiminden önce veya sonra verilmiş bir
ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine bırakılır,
üyelik süresince zaman aşımı işlemez.
Tekrar
seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma, Meclisin yeniden
dokunulmazlığını kaldırmasına bağlıdır.
Türkiye
Büyük Millet Meclisindeki siyasi parti gruplarınca yasama dokunulmazlığı ile
ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.
5.
Milletvekilliğinin Düşmesi
Madde 84-
(23-07.1995 tarih ve 4121 sayılı Kanunun
9. maddesiyle değişik)
İstifa eden
milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesi, istifanın geçerli olduğu Türkiye
Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanınca tespit edildikten sonra, Türkiye Büyük
Millet Meclisi Genel Kurulunca kararlaştırılır.
Milletvekilliğinin
kesin hüküm giyme veya kısıtlanma halinde düşmesi, bu husustaki kesin mahkeme
kararının Genel Kurula bildirilmesiyle olur.
82 nci
maddeye göre milletvekilliğiyle bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar
eden milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesine, yetkili komisyonun bu durumu
tespit eden raporu üzerine Genel Kurul gizli oyla karar verir.
Meclis
çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içerisinde toplam beş birleşim
günü katılmayan milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesine, durumun Meclis
Başkanlık Divanınca tespit edilmesi üzerine, Genel Kurulca üye tamsayısının
salt çoğunluğunun oyuyla karar verilebilir.
Partisinin
temelli kapatılmasına beyan ve eylemleriyle sebep olduğu Anayasa Mahkemesinin
temelli kapatmaya ilişkin kesin kararında belirtilen milletvekilinin
milletvekilliği, bu kararın Resmi Gazete' de gerekçeli olarak yayımlandığı
tarihte sona erer. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı bu kararın gereğini
derhal yerine getirip Genel Kurula bilgi sunar.
6. İptal
İstemi
Madde 85-
(23-07.1995 tarih ve 4121 sayılı Kanunun 10. maddesiyle değişik)
Yasama
dokunulmazlığının kaldırılmasına veya milletvekilliğinin düşmesine 84 üncü
maddenin birinci, üçüncü veya dördüncü fıkralarına göre karar verilmiş olması
hallerinde,Meclis Genel Kurulu kararının alındığı tarihten başlayarak yedi gün
içerisinde ilgili milletvekili veya bir diğer milletvekili, kararın, Anayasaya,
kanuna veya iç tüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptali için Anayasa Mahkemesine
başvurabilir. Anayasa Mahkemesi, iptal istemini onbeş gün içerisinde kesin
karara bağlar.
7.
Ödenek ve Yolluklar
Madde 86-
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin ödenek ve yollukları kanunla
düzenlenir. Ödeneğin aylık tutarı en yüksek Devlet memurunun almakta olduğu
miktarı, yolluk da ödenek miktarının yarısını aşamaz.
Türkiye
Büyük Millet Meclisi üyelerine ödenecek ödenek ve yolluklar, kendilerine sosyal
güvenlik kuruluşları tarafından bağlanan emekli aylığı ve benzeri ödemelerin kesilmesini
gerektirmez.
Ödenek ve
yollukların en çok üç aylığı önceden ödenebilir.
II.
Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve Yetkileri
A. Genel
Olarak
Madde 87-
Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek
ve kaldırmak; bakanlar Kurulunu ve bakanları denetlemek; Bakanlar Kuruluna
belli konularda kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermek; bütçe ve kesin
hesap kanun tasarılarını görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş
ilanına karar vermek; milletler arası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak,
Anayasanın 14 üncü maddesindeki fiillerden dolayı hüküm giyenler hariç olmak
üzere, genel ve özel af ilanına, mahkemelerce verilip kesinleşen ölüm
cezalarının yerine getirilmesine karar vermek ve Anayasanın diğer maddelerinde
öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmektir.
B.
Kanunların Teklif Edilmesi ve Görüşülmesi
Madde 88-
Kanun teklif etmeye bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir.
Kanun
tasarı ve tekliflerinin Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülme usul ve
esasları iç tüzükle düzenlenir.
C.
Kanunların Cumhurbaşkanınca Yayımlanması
Madde 89-
Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince kabul edilen kanunları onbeş gün
içinde yayımlar.
Yayımlanmasını
uygun bulmadığı kanunları, bir daha görüşülmek üzere, bu hususta gösterdiği
gerekçe ile birlikte aynı süre içinde, Türkiye Büyük Millet Meclisine geri
gönderir. Bütçe kanunları bu hükme tabi değildir.
Türkiye
Büyük Millet Meclisi, geri gönderilen kanunu aynen kabul ederse, kanun
Cumhurbaşkanınca yayımlanır; Meclis, geri gönderilen kanunda yeni bir
değişiklik yaparsa, Cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu tekrar Meclise geri
gönderebilir.
Anayasa
değişikliklerine ilişkin hükümler saklıdır.
D.
Milletler Arası AndIaşmaları Uygun Bulma
Madde 90-
Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletler arası kuruluşlarla
yapılacak andlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı
bir kanunla
uygun bulmasına
bağlıdır.
Ekonomik,
ticari veya teknik ilişkileri düzenleyen ve süresi bir yılı aşmayan
andlaşmalar, Devlet Maliyesi bakımından bir yüklenme getirmemek, kişi hallerine
ve Türklerin yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmamak şartıyla,
yayımlanma ile yürürlüğe konabilir. Bu takdirde bu andlaşmalar, yayımlarından
başlayarak iki ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgisine sunulur.
Milletler
arası bir andlaşmaya dayanan uygulama andlaşmaları ile kanunun verdiği yetkiye
dayanılarak yapılan ekonomik, ticari, teknik veya idari andlaşmaların Türkiye
Büyük Millet Meclisince uygun bulunması zorunluluğu yoktur; ancak bu fıkraya
göre yapılan ekonomik, ticari veya özel kişilerin haklarını ilgilendiren
andlaşmalar, yayımlanmadan yürürlüğe konulamaz.
Türk
kanunlarına değişiklik getiren her türlü andlaşmaların yapılmasında birinci
fıkra hükmü uygulanır.
Usulüne
göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar
hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.
E. Kanun
Hükmünde Kararname Çıkarma Yetkisi Verme
Madde 91-
Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname
çıkarma yetkisi verebilir. Ancak, sıkıyönetim ve olağanüstü haller saklı kalmak
üzere, Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel
haklar, kişi hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümünde yer alan siyasi haklar
ve ödevler kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemez.
Yetki
kanunu, çıkarılacak kanun hükmünde kararnamenin, amacını, kapsamını,
ilkelerini, kullanma süresini ve süresi içinde birden fazla kararname çıkarılıp
çıkarılamayacağını gösterir.
Bakanlar
Kurulunun istifası, düşürülmesi veya yasama döneminin bitmesi, belli süre için
verilmiş olan yetkinin sona ermesine sebep olmaz.
Kanun
hükmünde kararnamenin, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından süre bitiminden
önce onaylanması sırasında, yetkinin son bulduğu veya süre bitimine kadar devam
ettiği de belirtilir.
Sıkıyönetim
ve olağanüstü hallerde, Cumhurbaşkanının Başkanlığında toplanan bakanlar
Kurulunun kanun hükmünde kararname çıkarılmasına ilişkin hükümler saklıdır.
Kanun
hükmünde kararnameler, Resmi Gazete' de yayımlandıkları gün yürürlüğe girerler.
Ancak, kararnamede yürürlük tarihi olarak daha sonraki bir tarih de gösterilebilir.
Kararnameler,
Resmi Gazete' de yayımlandıkları gün Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur.
Yetki
kanunları ve bunlara dayanan kanun hükmünde kararnameler, Türkiye Büyük Millet
Meclisi komisyonları ve Genel Kurulunda öncelikle ve ivedilikle görüşülür.
Yayımlandıkları
gün Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulmayan kararnameler bu tarihte, Türkiye
Büyük Millet Meclisince reddedilen kararnameler bu kararın Resmi Gazete' de
yayımlandığı tarih- te, yürürlükten kalkar. Değiştirilerek kabul edilen kararnamelerin
değiştirilmiş hükümleri, bu değişikliklerin Resmi Gazete’ de yayımlandığı gün
yürürlüğe girer.
F. Savaş
Hali İlanı ve Silahlı Kuvvet Kullanılmasına İzin Verme
Madde 92-
Milletler arası hukukun meşru saydığı hallerde savaş hali ilanına ve Türkiye’nin
taraf olduğu milletler arası andlaşmaların veya milletler arası nezaket
kurallarının gerektirdiği haller dışında, Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı
ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye’de bulunmasına
izin verme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisinindir.
Türkiye
Büyük Millet Meclisi tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani bir silahlı
saldırıya uğraması ve bu sebeple silahlı kuvvet kullanılmasına derhal karar
verilmesinin kaçınılmaz olması halinde Cumhurbaşkanı da, Türk Silahlı
Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verebilir.
III.
Türkiye Büyük Millet Meclisinin Faaliyetleri İle İlgili Hükümler
A.
Toplanma ve Tatil
Madde 93-
(23-07.1995 tarih ve 4121 sayılı Kanunun
11. maddesiyle değişik birinci fıkra) Türkiye
Büyük Millet Meclisi, her yıl Ekim ayının ilk günü kendiliğinden toplanır.
Meclis, bir
yasama yılında en çok üç ay tatil yapabilir; ara verme veya tatil sırasında,
doğrudan doğruya veya Bakanlar Kurulunun istemi üzerine, Cumhurbaşkanınca
toplantıya çağırılır.
Meclis
Başkanı da doğrudan doğruya veya üyelerin beşte birinin yazılı istemi üzerine,
Meclisi toplantıya çağırır.
Ara verme
veya tatil sırasında toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisinde, öncelikle bu
toplantıyı gerektiren konu görüşülmeden ara verme veya tatile devam edilemez.
B.
Başkanlık Divanı
Madde 94-
Türkiye Büyük Millet Meclisinin Başkanlık Divanı, Meclis üyeleri arasında
seçilen Meclis Başkanı, Başkanvekilleri, Katip üyeler ve İdare Amirlerinden
oluşur.
Başkanlık
divanı, Meclisteki siyasi parti gruplarının üye sayısı oranında Divana
katılmalarını sağlayacak şekilde kurulur. Siyasi parti grupları Başkanlık için
aday gösteremezler.
Türkiye
Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanı için, bir yasama döneminde iki seçim
yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi iki, ikinci devre için seçilenlerin
görev süresi üç yıldır.
Türkiye
Büyük Millet Meclisi Başkan adayları, Meclis üyeleri içinden, Meclisin
toplandığı günden itibaren on gün içinde, Başkanlık Divanına bildirilir. Başkan
seçimi gizli oyla yapılır. İlk iki oylamada üye tamsayısının üçte iki ve üçüncü
oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk
sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır;
dördüncü oylamada en fazla oy alan üye, Başkan seçilmiş olur. Başkan seçimi,
aday gösterme süresinin bitiminden itibaren, on gün içinde tamamlanır.
Türkiye
Büyük Millet Meclisi Başkanvekillerinin, Katip Üyelerinin ve İdare Amirlerinin
adedi, seçim nisabı, oylama sayısı ve usulleri, Meclis İç Tüzüğünde belirlenir.
Türkiye
Büyük Millet Meclisi Başkanı, Başkanvekilleri, üyesi bulundukları siyasi
partinin veya parti grubunun Meclis içinde veya dışındaki faaliyetlerine,
görevlerinin gereği olan haller dışında, Meclis tartışmalarına katılamazlar;
Başkan ve oturumu yöneten Başkanvekili oy kullanamazlar.
C. İç
Tüzük, Siyasi Parti Grupları ve Kolluk İşleri
Madde 95-
Türkiye Büyük Millet Meclisi çalışmalarını, kendi yaptığı iç tüzük hükümlerine
göre yürütür.
İç tüzük
hükümleri siyasi parti gruplarının, Meclisin bütün faaliyetlerine üye sayısı
oranında katılmalarını sağlayacak yolda düzenlenir. Siyasi parti grupları, en
az yirmi üyeden meydana gelir.
Türkiye
Büyük Millet Meclisinin bütün bina, tesis, eklenti ve arazisinde kolluk ve
yönetim hizmetleri Meclis Başkanlığı eliyle düzenlenir ve yürütülür. Emniyet ve
diğer kolluk hizmetleri için yeteri kadar kuvvet ilgili makamlarca Meclis
Başkanlığına tahsis edilir.
D.
Toplantı ve Karar Yeter Sayısı
Madde 96-
Anayasada, başkaca bir hüküm yoksa, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye
tamsayısının en az üçte biri ile toplanır ve toplantıya katılanların salt
çoğunluğu ile karar verir; ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye
tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz.
Bakanlar
Kurulu üyeleri, Türkiye Büyük Millet Meclisinin katılamadıkları oturumlarında,
kendileri yerine oy kullanmak üzere bir bakana yetki verebilirler. Ancak, bir
bakan kendi oyu ile birlikte en çok iki oy kullanabilir.
E.
Görüşmelerin Açıklığı ve Yayımlanması
Madde 97-
Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel kumlundaki görüşmeler açıktır ve tutanak
dergisinde tam olarak yayımlanır.
Türkiye
Büyük Millet Meclisi İç Tüzük hükümlerine göre kapalı oturumlar yapabilir, bu
oturumlardaki görüşmelerin yayımı Türkiye Büyük Millet Meclisi kararına bağıdır.
Meclisteki
açık görüşmelerin, o oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi üzerine Meclisçe
başkaca bir karar alınmadıkça, her türlü vasıta ile yayımı serbesttir.
IV.
Türkiye Büyük Millet Meclisinin Bilgi Edinme ve Denetim Yolları
A. Genel
Olarak
Madde 98-
Türkiye Büyük Millet Meclisi soru, Meclis araştırması, genel görüşme, gen soru
ve Meclis soruşturması yollarıyla denetleme yetkisini kullanır.
Soru,
Bakanlar Kumlu adına, sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak üzere Başbakan
veya bakanlardan bilgi istemekten ibarettir.
Meclis
araştırması, belli bir konuda bilgi edinilmek için yapılan incelemeden
ibarettir.
Genel
görüşme, toplumu ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir kanunun, Türkiye
Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda görüşülmesidir.
Soru,
Meclis araştırması ve genel görüşme ile ilgili önergelerin verilme şekli,
içeriği ve kapsamı ile cevaplandırılma, görüşme ve araştırına yöntemleri Meclis
İç Tüzüğü ile düzenlenir.
B. Gensoru
Madde 99-
Gensoru önergesi bir siyasi parti grubu adına veya en az yirmi milletvekilinin
imzasıyla verilir.
Gensoru
önergesi, verilişinden sonraki üç gün içinde bastırılarak üyelere dağıtılır;
dağıtılmasından itibaren on gün içinde gündeme alınıp alınmayacağı görüşülür.
Bu görüşmede,ancak önerge sahiplerinden biri, siyasi parti grupları adına birer
milletvekili, bakanlar Kurulu adına Başbakan veya bir bakan konuşabilir.
Gündeme
alma kararıyla birlikte, gensorunun görüşülme günü de belli edilir; ancak,
gensorunun görüşülmesi, gündeme alma kararının verildiği tarihten başlayarak
iki gün geçmedikçe yapılamaz ve yedi günden sonraya bırakılamaz.
Gensoru
görüşmeleri sırasında üyelerin veya grupların verecekleri gerekçeli güvensizlik
önergeleri veya Bakanlar Kurulunun güven isteği, bir tam gün geçtikten sonra
oylanır.
Bakanlar
Kurulunun veya bir bakanın düşürülebilmesi, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla
olur. oylamada yalnız güvensizlik oylan sayılır.
Meclis
çalışmalarının dengeli olarak yürütülmesi amacına ve yukarıdaki ilkelere uygun
olmak kaydıyla gensoru ile ilgili diğer hususlar iç tüzükle belirlenir.
C.
Meclis Soruşturması
Madde 100-
Başbakan veya bakanlar hakkında, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının
en az onda birinin vereceği önerge ile, soruşturma açılması istenebilir.
Meclis, bu istemi en geç bir ay içinde görüşür ve karara bağlar.
Soruşturma
açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasi partilerin, güçleri
oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri
adaylar arasından her parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak onbeş
kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılır. Komisyon, soruşturma
sonucunu belirtilen raporunu iki ay içinde Meclise sunar. Soruşturmanın bu
sürede bitirilememesi halinde, komisyona iki aylık yeni ve kesin bir süre
verilir.
Meclis,
raporu öncelikle görüşür ve gerek gördüğü takdirde ilgilinin Yüce Divana
sevkine karar verir. Yüce Divana sevk kararı ancak üye tamsayısının salt
çoğunluğu ile alınır.
Meclisteki
siyasi parti gruplarında Meclis soruşturması ile ilgili görüşme yapılamaz ve
karar alınamaz.
Yürütme
I.
Cumhurbaşkanı
A.
Nitelikleri ve Tarafsızlığı
Madde 101-
Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince kırk yaşını doldurmuş ve
yükseköğrenim yapmış kendi üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme
yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından yedi yıllık bir süre için
seçilir.
Cumhurbaşkanlığına
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri dışından aday gösterilebilmesi, Meclis üye
tamsayısının en az beşte birinin yazılı önerisiyle mümkündür.
Bir kimse,
iki defa Cumhurbaşkanı seçilemez.
Cumhurbaşkanı
seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesilir ve Türkiye Büyük Millet Meclisi
üyeliği sona erer.
B. Seçimi
Madde 102-
Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu
ile ve gizli oyla seçilir. Türkiye Büyük Millet Meclisi toplantı halinde
değilse hemen toplantıya çağırılır.
Cumhurbaşkanının
görev süresinin dolmasından otuz gün önce veya Cumhurbaşkanlığı makamının boşalmasından on gün sonra
Cumhurbaşkanlığı seçimine başlanır ve seçime başlama tarihinden itibaren otuz
gün içinde sonuçlandırılır. Bu sürenin ilk on günü içinde adayların Meclis
Başkanlık Divanına bildirilmesi ve kalan yirmi gün içinde de seçimin
tamamlanması gerekir.
En az üçer
gün ara ile yapılacak oylamaların ilk ikisinde üye tamsayısının üçte iki
çoğunluk oyu sağlanamazsa üçüncü oylamaya geçilir, üçüncü oylamada üye
tamsayısının salt çoğunluğunu sağlayan aday Cumhurbaşkanı seçilmiş olur. Bu
oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu sağlanamadığı takdirde üçüncü oylamada
en çok oy almış bulunan iki aday arasında dördüncü oylama yapılır, bu oylamada
da üye tamsayısının salt çoğunluğu ile Cumhurbaşkanı seçilemediği takdirde
derhal Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimleri yenilenir.
Seçilen
yeni Cumhurbaşkanı göreve başlayıncaya kadar görev süresi dolan
Cumhurbaşkanının görevi devam eder.
C.
Andiçmesi
Madde
103-Cumhurbaşkanı, görevine başlarken Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde
aşağıdaki şekilde andiçer:
“Cumhurbaşkanı
sıfatıyla, Devletin varlığı ve bağımsızlığını, vatanın ve milletin bölünmez
bütünlüğünü, milletin kayıtsız ve
şartsız egemenliğini koruyacağıma; Anayasaya, hukukun üstünlüğüne,
demokrasiye, Atatürk ilke ve inkılaplarına ve laik Cumhuriyete bağlı
kalacağıma, milletin huzur ve refahı, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde
herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerden yararlanması ülküsünden
ayrılmayacağıma; Türkiye Cumhuriyetinin şan ve şerefini korumak,yüceltmek ve
üzerime aldığı görevi tarafsızlıkla yerine getirmek için bütün gücümle
çalışacağıma Büyük Türk Milletinin huzurunda, namusum ve şerefim üzerine andiçerim.”
D. Görev
ve Yetkileri
Madde 104-
Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Bu sıfatla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk
Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının
düzenli ve uyumlu çalışmasını gözetir.
Bu
amaçlarla Anayasanın ilgili maddelerinde gösterilen şartlara uyarak yapacağı
görev ve kullanacağı yetkiler şunlardır:
a) Yasama
ile ilgili olanlar: gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye
Büyük Millet Meclisinde açılış konuşmasını yapmak,
Türkiye
Büyük Millet Meclisini gerektiğinde toplantıya çağırmak,
Kanunları
yayımlamak,
Kanunları
tekrar görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri göndermek,
Anayasa
değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü takdirde halkoyuna sunmak,
Kanunların,
kanun hükmündeki kararnamelerin, Türkiye Büyük Millet Meclisi İç tüzüğünün,
tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya şekil veya esas bakımından aykırı
oldukları gerekçesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmak,
Türkiye
Büyük Millet Meclisi seçimlerinin yenilenmesine karar vermek,
b) Yürütme
alanına ilişkin olanlar:
Başbakanı
atamak ve istifasını kabul etmek,
Başbakanın
teklifi üzerine bakanları atamak ve görevlerine son vermek;
Gerekli
gördüğü hallerde Bakanlar Kuruluna başkanlık etmek veya Bakanlar Kurulunu
başkanlığı altında toplantıya çağırmak, Yabancı devletlere Türk Devletinin
temsilcilerini göndermek, Türkiye Cumhuriyetine gönderilecek yabancı devlet
temsilcilerini kabul etmek,
Milletler
arası andlaşmaları onaylamak ve yayımlamak,
Türkiye
Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını Temsil
etmek,
Türk
Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek,
Genelkurmay
Başkanını atamak,
Milli
Güvenlik Kurulunu toplantıya çağırmak,
Milli
Güvenlik Kuruluna Başkanlık etmek,
Başkanlığında
toplanan bakanlar Kurulu kararıyla sıkıyönetim veya olağanüstü hal ilan etmek
ve kanun hükmünde kararname çıkarmak,
Kararnameleri
imzalamak,
Sürekli
hastalık, sakatlık ve kocama sebebi ile belirli kişilerin cezalarını
hafifletmek veya kaldırmak,
Devlet
Denetleme Kurulunun üyelerini ve Başkanını atamak,
Devlet
Denetleme Kuruluna inceleme, araştırma ve denetleme yaptırtmak,
Yüksek
Öğretim Kurulu üyelerini seçmek,
Üniversite
rektörlerini seçmek,
c) Yargı
ile ilgili olanlar:
Anayasa
Mahkemesi üyelerini, Danıştay üyelerinin dörtte birini, Yargıtay Cumhuriyet
Başsavcısı ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Askeri Yargıtay üyelerini,
Askeri Yüksek İdare Mahkemesi üyelerini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
üyelerini seçmek.
Cumhurbaşkanı,
ayrıca Anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer
görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır.
E.
Sorumluluk ve Sorumsuzluk Hali
Madde 105-
Cumhurbaşkanının, Anayasa ve diğer kanunlarda Başbakan ve ilgili bakanın İmzalarına
gerek olmaksızın tek başına yapabileceği belirtilen işlemleri dışındaki bütün
kararları Başbakan ve ilgili bakanlarca imzalanır; bu kararlardan başbakan ve
ilgili bakan sorumludur.
Cumhurbaşkanının
Resen imzaladığı kararlar ve emirler aleyhine Anayasa Mahkemesi dahil, yargı
mercilerine başvurulamaz.
Cumhurbaşkanı,
vatana ihanetten dolayı, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az
üçte birinin teklifi üzerine, üye tamsayısının en az dörtte üçünün vereceği
kararla suçlandırılır.
F.
Cumhurbaşkanına Vekillik Etme
Madde 106-
Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak
görevinden ayrılması hallerinde, görevine dönmesine kadar; ölüm, çekilme veya
başka bir sebeple Cumhurbaşkanlığı makamının boşalması halinde de yenisi
seçilinceye kadar,Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Cumhurbaşkanlığına
vekillik eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır.
G.
Cumhurbaşkanı Genel Sekreterliği
Madde 107-
Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliğinin kuruluşu, teşkilat ve çalışma esasları,
personel atama işlemleri Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenir.
H.
Devlet Denetleme Kurulu
Madde 108-
İdarenin hukuka uygunluğunun, düzenli ve verimli şekilde yürütülmesinin ve
geliştirilmesinin sağlanması amacıyla, Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak kurulan
Devlet Denetleme Kurulu, Cumhurbaşkanının isteği üzerine, tüm kamu kurum ve
kuruluşlarında ve sermayesinin yarısından fazlasına bu kurum ve kuruluşların
katıldığı her türlü kuruluşta,kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşlarında,
her düzeydeki işçi ve işveren meslek kuruluşlarında, kamuya yararlı demeklerle
vakıflarda, her türlü inceleme, araştırma ve denetlemeleri yapar.
Silahlı
Kuvvetler ve yargı organları, Devlet Denetleme Kurulunun görev alanı
dışındadır.
Devlet
Denetleme Kurulunun üyeleri ve üyeleri içinden Başkanı, kanunda belirlenen
nitelikteki kişiler arasından, Cumhurbaşkanınca atanır.
Devlet
Denetleme Kurulunun işleyişi, üyelerinin görev süresi ve diğer özlük işleri,
kanunla düzenlenir.
II.
Bakanlar Kurulu
A.
Kuruluş
Madde 109-
bakanlar Kurulu, Başbakan ve bakanlardan kurulur.
Başbakan,
Cumhurbaşkanınca, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri arasından atanır.
Bakanlar,
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri veya milletvekili seçilme yeterliğine
sahip olanlar arasından Başbakanca seçilir ve Cumhurbaşkanınca atanır;
gerektiğinde Başbakanın önerisi üzerine Cumhurbaşkanınca görevlerine son
verilir.
B.
Göreve Başlama ve Güvenoyu
Madde 110-
bakanlar Kurulunun listesi tam olarak Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur.
Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise toplantıya çağrılır.
Bakanlar
Kurulunun programı, kuruluşundan en geç bir hafta içinde Başbakan veya bir
bakan tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisinde okunur ve güvenoyuna
başvurulur. Güvenoyu için görüşmeler programın okunmasından iki tam gün
geçtikten sonra başlar ve görüşmelerin bitiminden bir tam gün geçtikten sonra
oylama yapılır.
C. Görev
Sırasında Güvenoyu
Madde 111-
Başbakan, gerekli görürse, Bakanlar Kurulunda görüştükten sonra, Türkiye Büyük
Millet Meclisinden güven isteyebilir.
Güven
istemi, Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirilmesinden bir tam gün geçmedikçe
görüşülemez ve görüşmelerin bitiminden bir tam gün geçmedikçe oya konulamaz.
Güven
istemi, ancak üye tamsayısının salt çoğunluğuyla reddedilebilir.
D. Görev
ve Siyasi Sorumluluk
Madde 112-
Başbakan, Bakanlar Kurulunun başkanı olarak, Bakanlıklar arasında iş birliğini
sağlar ve hükümetin genel siyasetinin yürütülmesini gözetir. Bakanlar Kurulu,
bu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumludur.
Her bakan,
Başbakana karşı sorumlu olup ayrıca kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri
altındakilerin eylem ve işlemlerinden de sorumludur.
Başbakan,
bakanların görevlerinin Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini
gözetmek ve düzeltici önlemleri almakla yükümlüdür.
Bakanlar
Kurulu üyelerinden milletvekili olmayanlar; 81 inci maddede yazılı şekilde
Millet Meclisi önünde andiçerler ve bakan sıfatını taşıdıkları sürece
milletvekillerinin tabi oldukları kayıt ve şartlara uyarlar ve yasama
dokunulmazlığına sahip bulunurlar. Bunlar Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri
gibi ödenek ve yolluk alırlar.
E.
Bakanlıkların Kurulması ve Bakanlar
Madde 113-
Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri, yetkileri ve teşkilatı
kanunla düzenlenir.
Açık olan
bakanlıklarla izinli veya özürlü olan bir bakana, diğer bir bakan geçici olarak
vekillik eder. Ancak, bir bakan birden fazlasına vekillik edemez.
Türkiye
Büyük Millet Meclisi kararı ile Yüce Divana verilen bir bakan bakanlıktan
düşer. Başbakanın Yüce Divana sevki halinde hükümet istifa etmiş sayılır.
Herhangi
bir sebeple boşalan bakanlığa en geç onbeş gün içinde atama yapılır.
F.
Seçimlerde Geçici Bakanlar Kurulu
Madde 114-
Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimlerinden önce, Adalet, İçişleri ve
Ulaştırma bakanları çekilir. Seçimin başlangıç tarihinden üç gün önce; seçim
dönemi bitmeden seçimin yenilenmesine karar verilmesi halinde ise, bu karardan
başlayarak beş gün içinde, bu bakanlıklara Türkiye Büyük Millet Meclisi içinden
veya dışarıdan bağımsızlar Başbakanca atanır.
116 ncı
madde gereğince seçimlerin yenilenmesine karar verildiğinde Bakanlar Kurulu
çekilir ve Cumhurbaşkanı geçici bakanlar Kurulunu kurmak üzere bir Başbakan
atar.
Geçici Bakanlar
Kuruluna, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanları Türkiye Büyük Millet
Meclisindeki veya Meclis dışındaki bağımsızlardan olmak üzere, siyasi parti
gruplarından, oranlarına göre üye alınır.
Siyasi
parti gruplarından alınacak üye sayısını Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı
tespit ederek Başbakana bildirir. Teklif edilen bakanlığı kabul etmeyen veya
sonradan çekilen partililer yerine, Türkiye Büyük Millet Meclisi içinden veya
dışarıdan bağımsızlar atanır.
Geçici
bakanlar Kurulu, yenileme kararının Resmi Gazete' de ilanından itibaren beş gün
içinde kurulur.
Geçici
Bakanlar Kurulu için güvenoyuna başvurulamaz.
Geçici
Bakanlar Kurulu seçim süresince ve yeni Meclis toplanıncaya kadar vazife görür.
G. Tüzük
Madde 115-
Bakanlar Kurulu, kanunun uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri
belirtmek üzere, kanunlara aykırı olmamak ve Danıştay'ın incelemesinden
geçirilmek şartıyla tüzükler çıkarabilir.
Tüzükler,
Cumhurbaşkanınca imzalanır ve kanunlar gibi yayımlanır.
H.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Cumhurbaşkanınca Yenilenmesi
Madde 116-
Bakanlar Kurulunun, 100 üncü maddede belirtilen güvenoyu alamaması ve 99 uncu
veya 111 inci maddeler uyarınca güvensizlik oyuyla düşürülmesi hallerinde;
kırkbeş gün içinde yeni Bakanlar Kurulu kurulamadığı veya kurulduğu halde
güvenoyu alamadığı takdirde Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi
Başkanına danışarak, seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
Başbakanın
güvensizlik oyu ile düşürülmeden istifa etmesi üzerine kırkbeş gün içinde veya
yeni seçilen Türkiye Büyük Millet Meclisinde Başkanlık Divanı seçiminden sonra
yine kırkbeş gün içinde bakanlar Kurulunun kurulamaması hallerinde de
Cumhurbaşkanı Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanına danışarak seçimlerin
yenilenmesine karar verebilir.
Yenilenme
kararı Resmi Gazete' de yayımlanır ve seçime gidilir.
I. Milli
Savunma
1.
Başkomutan ve Genelkurmay Başkanlığı
Madde 117-
Başkomutanlık, Türkiye Büyük Millet Meclisinin manevi varlığından ayrılamaz ve
Cumhurbaşkanı tarafından temsil olunur.
Milli
güvenliğin sağlanmasından ve Silahlı Kuvvetlerin yurt savunmasına
hazırlanmasından Türkiye Büyük Millet Meclisine karşı, Bakanlar Kurulu
sorumludur.
Genelkurmay
Başkanı; Silahlı Kuvvetlerin komutanı olup, savaşta Başkomutanlık görevlerini
Cumhurbaşkanlığı namına yerine getirir.
Genelkurmay
Başkanı, Bakanlar Kurulunun teklifi üzerine, Cumhurbaşkanınca atanır; görev ve
yetkileri kanunla düzenlenir. Genelkurmay Başkanı, bu görev ve yetkilerinden
dolayı Başbakana karşı sorumludur.
Milli
Savunma Bakanlığının, Genelkurmay Başkanlığı ve Kuvvet Komutanlıkları ile görev
ilişkileri ve yetki alanı kanunla düzenlenir.
2. Milli
Güvenlik Kurulu
Madde 118-
Milli Güvenlik Kurulu, Cumhurbaşkanının başkanlığında, Başbakan, Genelkurmay
Başkanı, Milli Savunma, İçişleri, Dışişleri Bakanları, Kara, Deniz ve Hava
Kuvvetleri Komutanları ve Jandarma Genel Komutanından kurulur.
Gündemin
özelliğine göre Kurul toplantılarına ilgili bakan ve kişiler çağırılıp
görüşleri alınabilir.
Milli
Güvenlik Kurulu; Devletin milli güvenlik siyasetinin tayini, tespiti ve
uygulanması ile ilgili kararların alınması ve gerekli koordinasyonun sağlanması
konusundaki görüşlerini Bakanlar Kuruluna bildirir. Kurulun, Devletin varlığı
ve bağımsızlığı, ülkenin bütünlüğü ve bölünmezliği, toplumun huzur ve
güvenliğinin korunması hususunda alınmasını zorunlu gördüğü tedbirlere ait
kararlar bakanlar kurulunca öncelikle dikkate alınır.
Milli
Güvenlik Kurulunun Gündemi; Başbakan ve Genelkurmay Başkanının önerileri dikkate
alınarak Cumhurbaşkanınca düzenlenir.
Cumhurbaşkanı
katılamadığı zamanlar Milli Güvenlik Kurulu Başbakanın başkanlığında toplanır.
Milli
Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinin teşkilatı ve görevleri kanunla düzenlenir.
III.
Olağanüstü Haller
1. Tabii
Afet ve Ağır Ekonomik Bunalım Sebebiyle Olağanüstü Hal İlanı
Madde 119-
Tabii afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım hallerinde,
Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, yurdun bir veya birden
fazla bölgesinde veya bütününde süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal
ilan edebilir.
2.
Şiddet Olaylarının Yayılması ve Kamu Düzeninin Ciddi Şekilde Bozulması
Sebepleriyle Olağanüstü Hal İlanı
Madde 120-
Anayasa ile kurulan hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri
ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ait ciddi belirtilerin
ortaya çıkması veya şiddet olayları sebebiyle kamu düzeninin ciddi şekilde
bozulması hallerinde, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan bakanlar Kurulu, Milli
Güvenlik Kurulunun da görüşünü aldıktan sonra yurdun bir veya birden fazla
bölgesinde veya bütününde, süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan
edebilir.
3.
Olağanüstü Hallerle İlgili Düzenleme
Madde 121-
Anayasanın 119 ve 120 nci maddeleri uyarınca olağanüstü hal ilanına karar
verilmesi durumunda, bu karar Resmi Gazete' de yayımlanır ve hemen Türkiye
Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde
ise derhal toplantıya çağrılır. Meclis, olağanüstü hal süresini değiştirebilir.
Bakanlar Kurulunun istemi üzerine, her defasında dört ayı geçmemek üzere,
süreyi uzatabilir veya olağanüstü hali kaldırabilir.
119 uncu
madde uyarınca ilan edilen olağanüstü hallerde vatandaşlar için getirilecek
para, mal ve çalışma yükümlülükleri ile olağanüstü hallerin her türü için ayrı
ayrı geçerli olmak üzere, Anayasanın 15 inci maddesindeki ilkeler doğrultusunda
temel hak ve hürriyetlerin nasıl sınırlanacağı veya nasıl durdurulacağı, halin
gerektirdiği tedbirlerin nasıl ve ne suretle alınacağı, kamu hizmeti
görevlilerine ne gibi yetkiler verileceği, görevlilerin durumlarında ne gibi
değişiklikler yapılacağı ve olağanüstü yönetim usulleri, Olağanüstü Hal
Kanununda düzenlenir.
Olağanüstü
hal süresince, Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu,
olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda, kanun hükmünde kararnameler
çıkarabilir. Bu kararnameler, Resmi Gazete’ de yayımlanır ve aynı gün Türkiye
Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur; bunların Meclisçe onaylanmasına ilişkin
süre ve usul iç tüzükte belirlenir.
B.
Sıkıyönetim, Seferberlik ve Savaş Hali
Madde 122-
Anayasanın tanıdığı hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri
ortadan kaldırmaya yönelen ve olağanüstü hal ilanını gerektiren hallerden daha
vahimi şiddet hareketlerinin yaygınlaşması veya savaş hali, savaşı gerektirecek
bir durumun başgöstermesi, ayaklanma olması veya vatan veya Cumhuriyete karşı
kuvvetli ve eylemli bir kalkışmanın veya ülkenin ve milletin bölünmezliğini
içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması
sebepleriyle, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, Milli
Güvenlik Kurulunun da görüşünü aldıktan sonra, süresi altı ayı aşmamak üzere
yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde sıkıyönetim ilan
edebilir. Bu karar, derhal Resmi Gazete' de yayımlanır ve aynı gün Türkiye
Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi toplantı
halinde değilse hemen toplantıya çağırılır.
Türkiye
Büyük Millet Meclisi gerekli gördüğü takdirde sıkıyönetim süresini
kısaltabilir, uzatabilir veya sıkıyönetimi kaldırabilir.
Sıkıyönetim
süresinde, Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu sıkı yönetim
halinin gerekli kıldığı konularda kanun hükmünde kararname çıkarabilir.
Bu kararnameler
Resmi Gazete' de yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına
sunulur. Bunların Meclisçe onaylanmasına ilişkin süre ve usul iç tüzükte
belirlenir.
Sıkıyönetimin
her defasında dört ayı aşmamak üzere uzatılması, Türkiye Büyük Millet
Meclisinin kararına bağlıdır. Savaş hallerinde bu dört aylık süre aranmaz.
Sıkıyönetim,
seferberlik ve savaş hallerinde hangi hükümlerin uygulanacağı ve işlemlerin
nasıl yürütüleceği, idare ile olan ilişkileri, hürriyetlerin nasıl
kısıtlanacağı veya durdurulacağı ve savaş veya savaşı gerektirecek bir durumun
başgöstermesi halinde vatandaşlar için getirilecek yükümlülükler kanunla
düzenlenir.
Sıkıyönetim
komutanları Genelkurmay Başkanlığına bağlı olarak görev yaparlar.
IV. İdare
A.
İdarenin Esasları
1.
İdarenin Bütünlüğü ve Kamu Tüzel Kişiliği
Madde 123-
İdare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir.
İdarenin
kuruluş ve görevleri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanır.
Kamu tüzel
kişiliği, ancak kanunla veya kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanılarak kurulur.
2.
Yönetmelikler
Madde 124-
Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri, kendi görev alanlarını
ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara
aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilirler.
Hangi
yönetmeliklerin Resmi Gazete' de yayımlanacağı kanunda belirtilir.
B. Yargı
Yolu
Madde 125-
İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır.
Cumhurbaşkanının
tek başına yapacağı işlemler ile Yüksek Askeri Şuranın kararlan yargı
denetimi dışındadır.
İdari
işlere karşı açılacak davalarda süre, yazma bildirim tarihinden başlar.
Yargı
yetkisi, idari eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi ile sınırlıdır.
Yürütme görevinin kanunlarda gösterilen şekil ve esaslara uygun olarak yerine
getirilmesini kısıtlayacak, idari eylem ve işlem niteliğinde veya takdir
yetkisini kaldıracak biçimde yargı kararı verilemez.
İdari
işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkansız zararların doğması ve
idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi
durumunda gerekçe gösterilerek yürütmenin durdurulmasına karar verebilir.
Kanun,
olağanüstü hallerde, sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halinde ayrıca milli
güvenlik, kamu düzeni, genel sağlık nedenleri ile yürütmenin durdurulması
kararı verilmesini sınırlayabilir.
İdare,
kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür.
C.
İdarenin Kuruluşu
1.
Merkezi İdare
Madde 126-
Türkiye, merkezi idare kuruluşu bakımından, coğrafya durumuna, ekonomik
şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre, illere; iller de diğer
kademeli bölümlere ayrılır.
İllerin
idaresi yetki genişliği esasına dayanır.
Kamu
hizmetlerinin görülmesinde verim ve uyum sağlamak amacıyla, birden çok ili
içine alan merkezi idare teşkilatı kurulabilir. Bu teşkilatın görev ve
yetkileri kanunla düzenlenir.
2.
Mahalli İdareler
Madde
127-(23-07.1995 tarih ve 4121 sayılı Kanunun
12. maddesiyle değişik) Mahalli
idareler; il, belediye veya köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını
karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve bu karar organları,
gene Kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel
kişileridir.
Mahalli
idarelerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, yerinden yönetim ilkesine uygun
olarak kanunla düzenlenir.
Mahalli
idarelerin seçimleri, 67 nci maddedeki esaslara göre beş yılda bir yapılır.
Ancak, milletvekili genel veya ara seçiminden önceki veya sonraki bir yıl
içinde yapılması gereken mahalli idareler organlarına veya bu organların
üyelerine ilişkin genel veya ara seçimler milletvekili genel veya ara
seçimleriyle birlikte yapılır. Kanun, büyük yerleşim merkezleri için özel
yönetim biçimleri getirebilir.
Mahalli
idarelerin seçilmiş organlarının, organlık sıfatını kazanmalarına ilişkin
itirazların çözümü ve kaybetmeleri
konusundaki denetim yargı yolu ile olur. Ancak, görevleri ile ilgili bir suç
sebebi ile hakkında soruşturma veya kovuşturma açılan mahalli idare organları
veya bu organların üyelerini, İçişleri Bakanı, geçici bir tedbir olarak, kesin
hükme kadar uzaklaştırabilir.
Merkezi
idare, mahalli idareler üzerinde, mahalli hizmetlerin idarenin bütünlüğü
ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması,
toplum yararının korunması ve mahalli ihtiyaçların gereği gibi karşılanması
amacıyla kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idari vesayet yetkisine
sahiptir.
Mahalli
idarelerin belirli kamu hizmetlerinin görülmesi amacı ile, kendi aralarında
Bakanlar Kurulunun izni ile birlik kurmaları, görevleri, yetkileri, maliye ve
kolluk işleri ve merkezi idare ile
karşılıklı bağ ve ilgileri kanunla düzenlenir. Bu idarelere, görevleri
ile orantılı gelir kaynakları sağlanır.
D. Kamu
Hizmeti Görevlileriyle İlgili Hükümler
1. Genel
İlkeler
Madde 128-
Devletin, kamu iktisadi teşebbüsleri ve diğer kamu tüzel kişilerinin genel
idare esaslarına göre yürütmekle yükümlü oldukları kamu hizmetlerinin
gerektirdiği asli ve sürekli görevler, memurlar ve diğer kamu görevlileri
eliyle görülür.
Memurların
ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri,
hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunla
düzenlenir.
Üst kademe
yöneticilerinin yetiştirilme usul ve esasları, kanunla özel olarak düzenlenir.
2. Görev
ve Sorumlulukları, Disiplin Kovuşturulmasında Güvence
Madde 129-
Memurlar ve diğer kamu görevlileri Anayasa ve kanunlara sadık kalarak
faaliyette bulunmakla yükümlüdürler.
Memurlar ve
diğer kamu görevlileri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve
bunların üst kuruluşları mensuplarına savunma hakkı tanımadıkça disiplin cezası
verilemez.
Uyarma ve
kınama cezalarıyla ilgili olanlar hariç, disiplin kararları yargı denetimi
dışında bırakılamaz.
Silahlı
Kuvvetler mensupları ile hakimler ve savcılar hakkındaki hükümler saklıdır.
Memurlar ve
diğer kamu görevlilerinin yetkilerini kullanırken işledikleri kusurlardan doğan
tazminat davaları, kendilerine rücu edilmek kaydıyla ve kanunun gösterdiği
şekil ve şartlara uygun olarak, ancak idare aleyhine açılabilir.
Memurlar ve
diğer kamu görevlileri hakkında işledikleri iddia edilen suçlardan ötürü ceza
kovuşturması açılması, kanunla belirlenen istisnalar dışında, kanunun gösterdiği
idari merciin iznine bağlıdır.
E.
Yüksek Öğretim Kurumları ve Üst Kuruluşları
1.
Yüksek Öğretim Kurumları
Madde 130-
Çağdaş eğitim-öğretim esaslarına dayanan bir düzen içinde milletin ve ülkenin
ihtiyaçlarına uygun insan gücü yetiştirmek amacı ile; orta öğretime dayalı
çeşitli düzeylerde eğitim-öğretim, bilimsel araştırına yayın ve danışmanlık
yapmak, ülkeye ve insanlığa hizmet etmek üzere çeşitli birimlerden oluşan kamu
tüzel kişiliğine ve bilimsel özerkliğe sahip üniversiteler Devlet tarafından
kanunla kurulur.
Kanunda
gösterilen usul ve esaslara göre, kazanç amacına yönelik olmamak şartı ile
vakıflar tarafından, Devletin gözetim ve denetimine tabi yüksek öğretim
kurumları kurulabilir.
Kanun,
üniversitelerin, ülke sathına dengeli bir biçimde yayılmasını gözetir.
Üniversiteler
ile öğretim üyeleri ve yardımcıları serbestçe her türlü bilimsel araştırma ve
yayında bulunabilirler. Ancak, bu yetki, Devletin varlığı ve bağımsızlığı ve
milletin ve ülkenin bütünlüğü ve bölünmezliği aleyhinde faaliyette bulunma
serbestliği vermez.
Üniversiteler
ve bunlara bağlı birimler; Devletin gözetimi ve denetimi altında olup, güvenlik
hizmetleri Devletçe sağlanır.
Kanunun
belirlediği usul ve esaslara göre; rektörler Cumhurbaşkanınca, dekanlar ise
Yükseköğretim Kurulunca seçilir ve atanır.
Üniversite
yönetim ve denetim organları ile öğretim elemanları; Yüksek Öğretim Kurulunun
veya üniversitelerin yetkili organlarının dışında kalan makamlarca her ne
suretle olursa olsun görevlerinden uzaklaştırılamazlar.
Üniversitelerin
hazırladığı bütçeler; Yüksek Öğretim Kurulunca tetkik ve onaylandıktan sonra
Milli Eğitim Bakanlığına sunulur ve genel ve katma bütçelerin bağlı olduğu
esaslara uygun olarak işleme tabi tutularak yürürlüğe konulur ve denetlenir.
Yüksek
öğretim kurumlarının kuruluş ve organları ile işleyişleri ve bunların
seçimleri, görev, yetki ve sorumlulukları üniversiteler üzerinde Devletin
gözetim ve denetim hakkını kullanma usulleri, öğretim elemanlarının görevleri,
unvanları, atama, yükselme ve emeklilikleri, öğretim elemanı yetiştirme,
üniversitelerin ve öğretim elemanlarının kamu kuruluşları ve diğer kurumlar ile
ilişkileri, öğretim düzeyleri ve süreleri, yüksek öğretime giriş, devam ve
alınacak harçlar, Devletin yapacağı yardımlar ile ilgili ilkeler, disiplin ve
ceza işleri, mali işler,özlük hakları, öğretim elemanlarının uyacakları
koşullar, üniversiteler arası ihtiyaçlara göre öğretim elemanlarının
görevlendirilmesi, öğrenimin ve öğretimin hürriyet ve teminat içinde ve çağdaş
bilim ve teknoloji gereklerine göre yürütülmesi, Yüksek Öğretim Kuruluna ve
Üniversitelere Devletin sağladığı mali kaynakların kullanılması kanunla
düzenlenir.
Vakıflar
tarafından kurulan yüksek öğretim kurumları, mali ve idari konuların dışındaki
akademik çalışmaları, öğretim elemanlarının sağlanması ve güvenlik yönlerinden,
Devlet eliyle kurulan yüksek öğretim kurumları için Anayasada belirtilen
hükümlere tabidir.
2.
Yüksek Öğretim Üst Kuruluşları
Madde 131-
Yüksek öğretim kurumlarının öğretimini planlamak, düzenlemek, yönetmek,
denetlemek, yüksek öğretim kurumlarındaki eğitim-öğretim ve bilimsel araştırma
faaliyetlerini yönlendirmek bu kurumların kanunda belirtilen amaç ve ilkeler
doğrultusunda kurulmasını, geliştirmesini ve üniversitelere tahsis edilen
kaynakların etkili bir biçimde kullanılmasını sağlamak ve öğretim elemanlarının
yetiştirilmesi için planlama yapmak maksadı ile Yükseköğretim Kurulu kurulur.
Yüksek
Öğretim Kurulu, üniversiteler, Bakanlar Kurulu ve Genelkurmay Başkanlığınca
seçilen ve sayılan, nitelikleri ve seçilme usulleri kanunla belirlenen adaylar
arasından rektörlük ve öğretim üyeliğinde başarılı hizmet yapmış profesörlere
öncelik vermek sureti ile Cumhurbaşkanınca atanan üyeler ve Cumhurbaşkanınca
doğrudan doğruya seçilen üyelerden kurulur.
Kurulun
teşkilatı, görev, yetki, sorumluluğu ve çalışma esasları kanunla düzenlenir.
3.
Yüksek Öğretim Kurumlarından Özel Hükümlere Tabi Olanlar
Madde 132-
Türk Silahlı Kuvvetleri ve emniyet teşkilatına bağlı yüksek öğretim kurumları
özel kanunlarının hükümlerine tabidir.
F. Radyo
ve Televizyon Kuruluşları ve Kamuyla İlişkili Haber Ajansları
Madde 133-
( 08.07 1993 gün ve 3913 sayılı Kanunun
1. maddesiyle değişik) Radyo ve televizyon istasyonları kurmak ve
işletmek kanunla düzenlenecek şartlar çerçevesinde serbesttir.
Devletçe
kamu tüzel kişiliği olarak kurulan tek radyo ve televizyon kurumu ile kamu
tüzel kişilerden yardım gören haber ajanslarının özerkliği ve yayınlarının
tarafsızlığı esastır.
G.
Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu
Madde 134-
Atatürkçü düşünceyi, Atatürk ilke ve İnkılaplarını, Türk kültürünü, Türk
tarihini ve Türk dilini bilimsel yoldan araştırmak, tanıtmak ve yaymak ve
yayınlar yapmak amacıyla; Atatürk'ün manevi himayelerinde, Cumhurbaşkanının
gözetim ve desteğinde,Başbakanlığa bağlı; Atatürk Araştır ma Merkezi, Türk Dil
Kurumu, Türk Tarih Kurumu ve Atatürk Kültür Merkezinden oluşan, kamu tüzel
kişiliğine sahip " Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu"
kurulur.
Türk Dil
Kurumu ile Türk Tarih Kurumu için Atatürk’ün vasiyetnamesinde belirtilen mali
menfaatler saklı olup kendilerine tahsis edilir.
Atatürk
Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumunun; kuruluşu, organları, çalışma usulleri ve
özlük işleri ile kuruluşuna dahil kurumlar üzerindeki yetkileri kanunla
düzenlenir.
H. Kamu
Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları
Madde 135 -
(23-07.1995 tarih ve 4121 sayılı Kanunun
13. maddesiyle değişik) Kamu
kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşları; belli bir mesleğe
mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki faaliyetlerini
kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak,
meslek mensuplarının birbirleri ile ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü
ve güveni hakim kılmak üzere meslek disiplini ve ahlakını korumak maksadı ile
kanunla kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından kanunda gösterilen
usullere göre yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilen kamu tüzel
kişilikleridir.
Kamu kurum
ve kuruluşları ile kamu iktisadi teşebbüslerinde asli ve sürekli görevlerde
çalışanların meslek kuruluşlarına girme mecburiyeti aranmaz.
Bu meslek
kuruluşları, kuruluş amaçları dışında faaliyette bulunamazlar.
Bu meslek
kuruluşları ve üst kuruluşları organlarının seçimlerinde siyasi partiler aday
gösteremezler.
Bu meslek
kuruluşları üzerinde Devletin idari ve mali denetimine ilişkin kurallar kanunla
düzenlenir.
Amaçları
dışında faaliyet gösteren meslek kuruluşlarının sorumlu organlarının görevine,
kanunun belirlediği merciin veya Cumhuriyet savcısının istemi üzerine mahkeme
kararıyla son verilir ve yerlerine yenileri seçtirilir.
Ancak,
milli güvenliğin, kamu düzeninin, suç işlenmesini veya suçun devamını önlemenin
yahut yakalamanın gerektirdiği hallerde gecikmede sakınca varsa, kanunla bir
merci,meslek kuruluşlarını veya üst kuruluşlarını faaliyetten men ile
yetkilendirilebilir. Bu merciin kararı, yirmidört saat içerisinde görevli
hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi
halde, bu idari karar kendiliğinden yürürlükten kalkar.
İ.
Diyanet İşleri Başkanlığı
Madde 136-
Genel idare içinde yer alan Diyanet İşleri Başkanlığı, laiklik ilkesi
doğrultusunda, bütün siyasi görüş ve düşünüşlerin dışında kalarak ve milletçe
dayanışma ve bütünleşmeyi amaç edinerek, özel kanununda gösterilen görevleri
yerine getirir.
J.
Kanunsuz Emir
Madde 137-
Kamu hizmetlerinde herhangi bir sıfat ve suretle çalışmakta olan kimse,
üstünden aldığı emri, yönetmelik, tüzük, kanun veya Anayasa hükümlerine aykırı
görürse, yerine getirmez ve bu aykırılığı o emri verene bildirir. Ancak, üstü
emrinde ısrar eder ve bu emrini yazı ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu
halde emri yerine getiren sorumlu olmaz.
Konusu Suç
teşkil eden emir, hiçbir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse
sorumluluk- tan kurtulamaz.
Askeri hizmetlerin
görülmesi ve acele hallerde kamu düzeni ve kamu güvenliğinin korunması için
kanunla gösterilen istisnalar saklıdır.
Yargı
I. Genel
Hükümler
A.
Mahkemelerin Bağımsızlığı
Madde 138-
Hakimler, görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak
vicdani kanaatlerine göre hüküm verirler.
Hiçbir
organ, makam, merci veya kişi, yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere
ve hakimlere emir ve talimat veremez; genelge
gönderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz.
Görülmekte
olan bir dava hakkında Yasama Meclisinde yargı yetkisinin kullanılması ile
ilgili soru sorulamaz, görüşme yapılamaz veya herhangi bir beyanda bulunulamaz.
Yasama ve
Yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarına uymak zorundadır; bu organlar
ve idare, mahkeme kararlarını hiçbir suretle değiştiremez ve bunların yerine
getirilmesini geciktiremez.
B.
Hakimlik ve Savcılık Teminatı
Madde 139-
Hakimler ve savcılar azlolunamaz, kendileri istemedikçe Anayasada gösterilen
yaştan önce emekliye ayrılamaz; bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması
sebebiyle de olsa, aylık, ödenek ve diğer özlük haklarından yoksun kılınamaz.
Meslekten
çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymiş olanlar, görevini sağlık
bakımından yerine getiremeyeceği kesin olarak anlaşılanlar veya meslekte
kalmalarının uygun olmadığına karar verilenler hakkında kanundaki istisnalar
saklıdır.
C.
Hakimlik ve Savcılık Mesleği
Madde 140-
Hakimler ve savcılar adli ve idari yargı hakim ve savcıları olarak görev
yaparlar. Bu görevler meslekten hakim ve savcılar eliyle yürütülür.
Hakimler,
mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre görev ifa
ederler.
Hakim ve
savcıların nitelikleri, atanmaları, hakları ve ödevleri, aylık ve ödenekleri,
meslekte ilerlemeleri, görevlerinin ve görev yerlerinin geçici veya sürekli
olarak değiştirilmesi, haklarında disiplin kovuşturması açılması ve disiplin
cezası verilmesi, görevleriyle ilgili veya görevleri sırasında işledikleri
suçlarından dolayı soruşturma yapılması ve yargılanmalarına karar verilmesi,
meslekten çıkarmayı gerektiren suçluluk veya yetersizlik halleri ve meslek içi
eğitimleri ile diğer özlük işleri mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik
teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir.
Hakimler ve
savcılar altmışbeş yaşını bitirinceye kadar hizmet görürler; askeri hakimlerin
yaş haddi, yükselme ve emeklilikleri kanunda gösterilir.
Hakimler ve
savcılar, kanunda belirtilenlerden başka, resmi ve özel hiçbir görev alamazlar.
Hakimler ve
savcılar idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığına bağlıdırlar.
Hakim ve
savcı olup da adalet hizmetindeki idari görevlerde çalışanlar, hakimler ve
savcılar hakkındaki hükümlere tabidirler. Bunlar, hakimler ve savcılara ait
esaslar dairesinde sınıflandırılır ve derecelendirilirler, hakimlere ve
savcılara tanınan her türlü haklardan yararlanırlar.
D.
Duruşmaların Açık ve Kararların Gerekçeli Olması
Madde 141-
Mahkemelerde duruşmalar herkese açıktır. Duruşmaların bir kısmının veya
tamamının kapalı yapılmasına ancak genel ahlakın veya kamu güvenliğinin kesin
olarak gerekli kıldığı hallerde karar verilebilir.
Küçüklerin
yargılanması hakkında kanunla özel hükümler konulur.
Bütün
mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır.
Davaların
en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması, yargının görevidir.
E.
Mahkemelerin Kuruluşu
Madde 142-
Mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usulleri
kanunla düzenlenir.
F.
Devlet Güvenlik Mahkemeleri
Madde 143-
Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü, hür demokratik düzen ve
nitelikleri Anayasada belirtilen Cumhuriyet aleyhine işlenen ve doğrudan
doğruya Devletin iç ve dış güvenliğini ilgilendiren suçlara bakmakla görevli
Devlet Güvenlik Mahkemeleri kurulur.
Devlet
Güvenlik Mahkemesinde bir Başkan, iki asıl ve iki yedek üye ile bir savcı ve
yeteri kadar savcı yardımcısı bulunur.
Başkan, bir
asıl ve bir yedek üye ile savcı, birinci sınıfa ayrılmış hakim ve Cumhuriyet
savcıları arasından; bir asıl ve bir yedek üye, birinci sınıf askeri hakimler
arasından; savcı yardımcıları ise Cumhuriyet savcıları ve askeri hakimler
arasından özel kanunlarında gösterilen usule göre atanır.
Devlet
Güvenlik Mahkemesi Başkan, üye ve yedek üyeleri ile savcı ve savcı yardımcıları
dört yıl için atanırlar, süresi bitenler yeniden atanabilirler.
Devlet
Güvenlik Mahkemeleri kararlarını temyiz mercii Yargıtay'dır.
Devlet
Güvenlik Mahkemelerinin işleyişi, görev ve yetkileri ve yargılama usulleri ile
ilgili diğer hükümler, kanunda gösterilir.
Devlet
Güvenlik Mahkemesinin yargı çevresine giren bölgelerde sıkıyönetim ilan
edilmesi halinde, bu bölgelerle sınırlı olmak üzere kanunla belirlenen esaslara
göre Devlet Güvenlik Mahkemesi, Sıkıyönetim Askeri Mahkemesine dönüştürülebilir.
G. Hakim
ve Savcıların Denetimi
Madde 144-
Hakim ve savcıların görevlerini; kanun, tüzük, yönetmeliklere ve genelgelere
(Hakimler için idari nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapıp yapmadıklarını
denetleme; görevlerinden dolayı veya görevleri sırasında suç işleyip
işlemediklerini, hal ve eylemlerinin sıfat ve görevleri icaplarına uyup
uymadığını araştırma ve gerektiğinde haklarında inceleme ve soruşturma, Adalet
Bakanlığının izni ile adalet müfettişleri tarafından yapılır.
Adalet
Bakanı soruşturma ve inceleme işlemlerini, hakkında soruşturma ve inceleme
yapılacak olandan daha kıdemli hakim veya savcı eliyle de yaptırabilir.
H.
Askeri Yargı
Madde 145-
Askeri yargı, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafından yürütülür.
Bu mahkemeler, asker kişilerin: askeri olan suçları ile bunların asker kişi ile
ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevlidirler.
Askeri
mahkemeler, asker olmayan kişilerin özel kanunda belirtilen askeri suçları ile
kanunda gösterilen görevlerini ifa ettikleri sırada veya kanunda gösterilen
askeri mahallerde askerlere karşı işledikleri suçlara da bakmakla görevlidirler.
Askeri
mahkemelerin savaş veya sıkıyönetim hallerinde hangi suçlar ve hangi kişiler
bakımından yetkili oldukları; kuruluşları ve gerektiğinde bu mahkemelerde adli
yargı hakim ve savcıların görevlendirilmeleri kanunla düzenlenir.
Askeri
yargı organlarının kuruluşu, işleyişi, askeri hakimlerin özlük işleri askeri
savcılık görevlerini yapan askeri hakimlerin mahkemesinde görevli bulundukları
komutanlık ile ilişkileri, mahkemelerin bağımsızlığı, hakimlik teminatı,
askerlik hizmetinin gereklerine göre kanunla düzenlenir. Kanun, ayrıca askeri
hakimlerin yargı hizmeti dışındaki askeri hizmetler yönünden askeri hizmetlerin
gereklerine göre teşkilatında görevli bulundukları komutanlık ile olan
ilişkilerini de gösterir.
II.
Yüksek Mahkemeler
A.
Anayasa Mahkemesi
1.
Kuruluşu
Madde 146-
Anayasa Mahkemesi onbir asıl ve dört yedek üyeden kurulur.
Cumhurbaşkanı,
iki asıl ve iki yedek üyeyi Yargıtay, iki asıl ve bir yedek üyeyi Danıştay,
birer asıl üyeyi Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Sayıştay
genel kurullarınca kendi Başkan ve üyeleri arasından üye tamsayılarının salt
çoğunluğu ile her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden; bir asıl üyeyi
ise Yüksek öğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan Yüksek öğretim kurumları
öğretim üyeleri içinde göstereceği üç aday arasından; üç asıl ve bir yedek
üyeyi üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından seçer.
Yüksek
öğretim kurumları öğretim üyeleri ile üst kademe yöneticileri ve avukatların
Anayasa Mahkemesine asıl ve yedek üye seçilebilmeleri için, kırk yaşını
doldurmuş, yüksek öğrenim görmüş veya öğrenim kurumlarında en az onbeş yıl
öğretim üyeliği veya kamu hizmetinde en az onbeş yıl fiilen çalışmış veya en az
onbeş yıl avukatlık yapmış olmak şarttır.
Anayasa
Mahkemesi, asıl üyeleri arasından gizli oyla ve üye tamsayısının salt çoğunluğu
ile dört yıl için bir Başkan ve bir Başkanvekili seçer. Süresi bitenler yeniden
seçilebilirler.
Anayasa
Mahkemesi üyeleri, asli görevleri dışında resmi veya özel hiçbir görev
alamazlar.
2.
Üyeliğin Sona Ermesi
Madde 147-
Anayasa Mahkemesi üyeleri altmışbeş yaşını doldurunca emekliye ayrılırlar.
Anayasa
Mahkemesi üyeliği, bir üyenin hakimlik mesleğinden çıkarılmayı gerektiren bir
suçtan dolayı hüküm giymesi halinde kendiliğinden; görevini sağlık bakımından
yerine getiremeyeceğinin kesin olarak anlaşılması halinde de, Anayasa Mahkemesi
üye tamsayısının salt çoğunluğunun kararı ile sona erer.
3. Görev
ve Yetkileri
Madde 148-
Anayasa Mahkemesi, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük
Millet Meclisi İç Tüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu
denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve
denetler.
Ancak,
olağanüstü hallerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkarılan kanun hükmünde
kararnamelerin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla,
Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz.
Kanunların
şekil bakımından denetlemesi, son oylamanın, öngörülen çoğunlukla yapılıp
yapılmadığı; Anayasa değişikliklerinde ise; teklif ve oylama çoğunluğuna ve
ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlıdır.
Şekil bakımından denetleme, Cumhurbaşkanınca veya Türkiye Büyük Millet Meclisi
üyelerinin beşte biri tarafından istenebilir. Kanunun yayımlandığı tarihten
itibaren on gün geçtikten sonra, şekil bozukluğuna dayalı iptal davası
açılamaz; defi yoluyla da ileri sürülemez.
Anayasa
Mahkemesi Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay,
Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Başkan ve üyelerini,
Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kumlu
ve Sayıştay Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan
sıfatıyla yargılar.
Yüce
Divanda, savcılık görevini Cumhuriyet Başsavcısı veya Cumhuriyet Başsavcıvekili
yapar.
Yüce Divan
kararları kesindir.
Anayasa
Mahkemesi, Anayasa ile verilen diğer görevleri de yerine getirir.
4.
Çalışma ve Yargılama Usulü
Madde 149-
(23-07.1995 tarih ve 4121 sayılı Kanunun
14. maddesiyle değişik)
Anayasa
Mahkemesi Başkan ve on üye ile toplanır, salt çoğunluk ile karar verir. Anayasa
değişikliklerinde iptale karar verebilmesi için üçte iki oy çokluğu şarttır.
Şekil
bozukluğuna dayalı iptal davaları, Anayasa Mahkemesince öncelikle incelenip
karara bağlanır.
Anayasa
Mahkemesinin kuruluşu ve yargılama usulleri kanunla; mahkemenin çalışma
esasları ve üyeleri arasındaki iş bölümü kendi yapacağı iç tüzükle düzenlenir.
Anayasa
Mahkemesi Yüce Divan sıfatıyla baktığı davalar dışında kalan işleri dosya
üzerinde inceler. Ancak, gerekli gördüğü hallerde sözlü açıklamalarını dinlemek
üzere ilgilileri ve konu üzerinde bilgisi olanları çağırabilir ve siyasi
partilerin temelli kapatılması veya kapatılmasına ilişkin davalarda, Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcısından sonra kapatılması istenen siyasi partinin genel
başkanlığının veya tayin edeceği bir vekilin savunmasını dinler.
5. İptal
Davası
Madde 150-
Kanunların, kanun hükmündeki kararnamelerin, Türkiye Büyük Millet Meclisi İç
tüzüğünün veya bunların belirli madde ve hükümlerinin şekil ve esas bakımından
Anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesinde doğrudan doğruya iptal
davası açabilme hakkı, Cumhurbaşkanına, iktidar ve anamuhalefet partisi Meclis
grupları ile Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının en az beşte biri
tutarındaki üyelere aittir. İktidarda birden fazla siyasi parti bulunması
halinde, iktidar partilerinin dava açma hakkını en fazla üyeye sahip olan parti
kullanır.
6. Dava
Açma Süresi
Madde 151-
Anayasa Mahkemesinde doğrudan doğruya iptal davası açma hali, iptali istenen
kanun, kanun hükmünde kararname veya iç tüzüğün Resmi Gazete' de
yayımlanmasından başlayarak altmış gün sonra düşer.
7.
Anayasaya Aykırılığın Diğer Mahkemelerde İleri Sürülmesi
Madde 152-
Bir davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak bir kanun veya kanun hükmünde
kararnamenin hükümlerini Anayasaya aykırı görürse veya taraflardan birinin
ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına varırsa, Anayasa
Mahkemesinin bu konuda vereceği karara kadar davayı geri bırakır.
Mahkeme,
Anayasaya aykırılık iddiasını ciddi görmezse, bu iddia temyiz merciince esas
hükümle birlikte karara bağlanır.
Anayasa
Mahkemesi, işin kendisine gelişinden başlamak üzere beş ay içinde kararını
verir ve açıklar. Bu süre içinde karar verilmezse mahkeme davayı yürürlükteki
kanun hükümlerine göre sonuçlandırır. Ancak, Anayasa Mahkemesinin kararı, esas
hakkındaki karar kesinleşinceye kadar gelirse, mahkeme buna uymak zorundadır.
Anayasa
Mahkemesinin işin esasına girerek verdiği red kararının Resmi Gazete' de
yayımlanmasından sonra on yıl geçmedikçe aynı kanun hükmünün Anayasaya
aykırılığı iddiasıyla tekrar başvuruda bulunulamaz.
8.
Anayasa Mahkemesinin Kararı
Madde 153-
Anayasa Mahkemesinin kararlan kesindir. İptal kararları gerekçesi yazılmadan
açıklanamaz.
Anayasa
Mahkemesi bir kanun veya kanun hükmünde kararnamenin tamamını veya bir hükmünü
iptal ederken, kanun koyucu gibi hareketle, yeni bir uygulamaya yol açacak
biçimde hüküm tesis edemez.
Kanun,
kanun hükmünde kararname veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İç Tüzüğü ya da bunların hükümleri, iptal kararlarının Resmi
Gazete' de yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar. Gereken hallerde Anayasa
Mahkemesi iptal hükmünün yürürlüğe gireceği tarihi ayrıca kararlaştırabilir. Bu
tarih, kararın Resmi Gazete' de yayımlandığı günden başlayarak bir yılı geçemez.
İptal
kararının yürürlüğe girişinin ertelendiği durumlarda, Türkiye Büyük Millet
Meclisi, iptal kararının ortaya çıkardığı hukuki boşluğu dolduracak kanun
tasarısı veya teklifini öncelikle görüşüp karara bağlar.
İptal
kararları geriye yürümez.
Anayasa
Mahkemesi kararları Resmi Gazete' de hemen yayımlanır ve yasama, yürütme ve
yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzel kişileri bağlar.
B.
Yargıtay
Madde 154-
Yargıtay, adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı
merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla
gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.
Yargıtay
üyeleri, birinci sınıfa ayrılmış adli yargı hakim ve Cumhuriyet savcıları ile
bu meslekten sayılanlar arasından Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca üye
tamsayısının salt çoğunluğu ile gizli oyla seçilir.
Yargıtay
Birinci Başkanı, birinci başkanvekilleri ve daire başkanları kendi üyeleri
arasından Yargıtay Genel Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli
oyla dört yıl için seçilirler, süresi bitenler yeniden seçilebilirler.
Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcısı ve Cumhuriyet Başsavcıvekili, Yargıtay Genel Kurulunun
kendi üyeleri arasından gizli oyla belirleyeceği beşer aday arasından
Cumhurbaşkanı tarafından dört yıl için seçilirler. Süresi bitenler yeniden
seçilebilirler.
Yargıtay’ın
kuruluşu, işleyişi, Başkan, başkanvekilleri, daire başkanları ve üyeleri ile
Cumhuriyet Başsavcısı ve Cumhuriyet Başsavcıvekilinin nitelikleri ve seçim
usulleri, mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre
kanunla düzenlenir.
C.
Danıştay
Madde 155-
Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idari yargı merciine
bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen
belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.
Danıştay,
davaları görmek, Başbakan ve Bakanlar Kurulunca gönderilen kanun tasarıları
hakkında düşüncesini bildirmek, tüzük tasarılarını ve imtiyaz şartlaşma ve
sözleşmelerini incelemek, idari uyuşmazlıkları çözümlemek ve kanunla gösterilen
diğer işleri yapmakla görevlidir.
Danıştay
üyelerinin dörtte üçü, birinci sınıf idari yargı hakim ve savcıları ile bu
meslekten sayılanlar arasında Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu; dörtte biri,
nitelikleri kanunda belirtilen görevliler arasından Cumhurbaşkanı; tarafından
seçilir.
Danıştay
Başkanı, Başsavcı, başkanvekilleri ve daire başkanları, kendi üyeleri arasından
Danıştay Genel Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla dört yıl
için seçilirler. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler.
Danıştay’ın,
kuruluşu, işleyişi, Başkan, Başsavcı, başkanvekilleri, daire başkanları ile
üyelerinin nitelikleri ve seçim usulleri, idari yargının özelliği, mahkemelerin
bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir.
D.
Askeri Yargıtay
Madde 156-
Askeri Yargıtay, askeri mahkemelerden verilen karar ve hükümlerin son inceleme
merciidir. Ayrıca, asker kişilerin kanunla gösterilen belli davalarına ilk ve
son derece mahkemesi olarak bakar.
Askeri
Yargıtay üyeleri birinci sınıf askeri hakimler arasından Askeri Yargıtay Genel
Kurulunun üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla her boş yer için
göstereceği üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca seçilir.
Askeri
Yargıtay Başkanı, Başsavcısı, İkinci Başkanı ve daire başkanları Askeri
Yargıtay üyeleri arasından rütbe ve kıdem sırasına göre atanırlar.
Askeri
Yargıtay’ın kuruluşu, işleyişi, mensuplarının disiplin ve özlük işleri
mahkemelerin bağımsızlığı, hakimlik teminatı ve askerlik hizmetlerinin
gereklerine göre kanunla düzenlenir.
E.
Askeri Yüksek İdare Mahkemesi
Madde 157-
Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, askeri olmayan makamlarca tesis edilmiş olsa
bile, asker kişileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin idari işlem ve
eylemlerden doğan uyuşmazlıkların yargı denetimini yapan ilk ve son derece
mahkemesidir. Ancak, askerlik yükümlülüğünden doğan uyuşmazlıklarda ilgilinin
asker kişi olması şartı aranmaz.
Askeri
Yüksek İdare Mahkemesinin askeri hakim sınıfından olan üyeleri, mahkemenin bu
sınıftan olan başkan ve üyeleri tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oy ile
birinci sınıf askeri hakimler arasından her boş yer için gösterilecek üç aday
içinden; hakim sınıfından olmayan üyeleri rütbe ve nitelikleri kanunda
gösterilen subaylar arasından, Genelkurmay Başkanlığınca her boş yer için
gösterilecek üç aday içinden Cumhurbaşkanınca seçilir.
Askeri
hakim sınıfından olmayan üyelerin görev süresi en fazla dört yıldır.
Mahkemenin
Başkanı, Başsavcı ve daire başkanları hakim sınıfından olanlar arasından rütbe
ve kıdem sırasına göre atanırlar.
Askeri
Yüksek İdare Mahkemesinin kuruluşu, işleyişi, yargılama usulleri, mensuplarının
disiplin ve özlük işleri, mahkemelerin bağımsızlığı, hakimlik teminatı ve
askerlik hizmetlerinin gereklerine göre kanunla düzenlenir.
F.
Uyuşmazlık Mahkemesi
Madde 158-
Uyuşmazlık Mahkemesi adli, idari ve askeri yargı mercileri arasındaki görev ve
hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemeye yetkilidir.
Uyuşmazlık
Mahkemesinin kuruluşu, üyelerinin nitelikleri ve seçimleri ile işleyişi kanunla
düzenlenir. Bu mahkemenin başkanlığını Anayasa Mahkemesince, kendi üyeleri
arasından görevlendirilen üye Yapar.
Diğer
mahkemelerle, Anayasa Mahkemesi arasındaki görev uyuşmazlıklarında, Anayasa Mahkemesinin
kararı esas alınır.
III.
Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
Madde 159-
Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik
teminatı esaslarına göre kurulur ve görev yapar.
Kurulun
Başkanı, Adalet Bakanıdır. Adalet Bakanlığı Müsteşarı Kurulun tabii üyesidir.
Kurulun üç asıl ve üç yedek üyesi Yargıtay Genel Kurulunun, iki asıl ve iki
yedek üyesi, Danıştay Genel Kurulunun kendi üyeleri arasından; her üyelik için
gösterecekleri üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca, dört yıl için seçilir.
Süresi biten üyeler yeniden seçilebilirler.
Kurul,
seçimle gelen asıl üyeleri arasından bir başkanvekili seçer.
Hakimler ve
Savcılar Yüksek Kurulu; adli ve idari yargı hakim ve savcılarını mesleğe kabul
etme, atama ve nakletme, geçici yetki verme, yükselme ve birinci sınıfa ayırma,
kadro dağıtma, meslekte kalmaları uygun görülmeyenler hakkında karar verme,
disiplin cezası verme, görevden uzaklaştırma işlemlerini yapar. Adalet
Bakanlığının, bir mahkemenin veya bir hakimin veya savcının kadrosunun
kaldırılması veya bir mahkemenin yargı çevresinin değiştirilmesi konusundaki
tekliflerini karara bağlar. Ayrıca, Anayasa ve kanunlarla verilen diğer
görevleri yerine getirir.
Kurul
kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamaz.
Kurulun
görevlerini yerine getirmesi seçim ve çalışma usulleriyle itirazların Kurul
bünyesinde incelenmesi esasları kanunla düzenlenir.
Adalet
Bakanlığının merkez kuruluşunda geçici veya sürekli olarak çalıştırılacak hakim
ve savcıların muvafakatlarını alarak atama yetkisi Adalet Bakanına aittir.
Adalet
Bakanı Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun ilk toplantısında onaya sunulmak
üzere gecikmesinde sakınca bulunan hallerde hizmetin aksamaması için hakim ve
savcıları geçici yetki ile görevlendirebilir.
IV.
Sayıştay
Madde 160-
Sayıştay, genel ve katma bütçeli dairelerin bütün gelir ve giderleri ile
mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap
iş ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme
ve hükme bağlama işlemlerini yapmakla görevlidir. Sayıştay’ın kesin hükümleri
hakkında ilgililer yazılı bildirim tarihinden itibaren onbeş gün içinde bir
kereye mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi isteminde bulunabilirler. Bu
kararlar dolayısıyla idari yargı yoluna başvurulamaz.
Vergi,
benzeri mali yükümlülükler ve ödevler hakkında Danıştay ile Sayıştay kararları
arasındaki uyuşmazlıklarda Danıştay kararları esas alınır.
Sayıştay’ın
kuruluşu, işleyişi, denetim usulleri, mensuplarının nitelikleri, atanmaları,
ödev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri ve diğer özlük işleri, Başkan ve
üyelerinin teminatı kanunla düzenlenir.
Silahlı
Kuvvetler elinde bulunan Devlet mallarının Türkiye Büyük Millet Meclisi adına
denetlenmesi usulleri, Milli Savunma hizmetlerinin gerektirdiği gizlilik
esaslarına uygun olarak kanunla düzenlenir.