Dördüncü Kısım
Mali ve
Ekonomik Hükümler
BİRİNCİ
BÖLÜM
Mali
Hükümler
I. Bütçe
A.
Bütçenin Hazırlanması ve Uygulanması
Madde 161-
Devletin ve kamu iktisadi teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel kişilerinin
harcamaları, yıllık bütçelerle yapılır.
Mali yıl
başlangıcı ile genel ve katma bütçelerin nasıl hazırlanacağı ve uygulanacağı
kanunla belirlenir.
Kanun,
kalkınma planları ile ilgili yatırımlar veya bir yıldan fazla sürecek iş ve
hizmetler için özel süre ve usuller koyabilir.
Bütçe
kanununa, bütçe ile ilgili hükümler dışında hiçbir hüküm konulamaz.
B.
Bütçenin Görüşülmesi
Madde 162-
Bakanlar Kurulu, genel ve katma bütçe tasarıları ile milli bütçe tahminlerini
gösteren raporu, mali yıl başından en az yetmişbeş gün önce, Türkiye Büyük
Millet Meclisine sunar.
Bütçe
tasarıları ve rapor, kırk üyeden kurulu Bütçe Komisyonunda incelenir. Bu
komisyonun kuruluşunda iktidar grubuna veya gruplarına en az yirmibeş üye
verilmek şartı ile siyasi parti gruplarının ve bağımsızların oranlarına göre
temsili göz önünde tutulur.
Bütçe
Komisyonunun ellibeş gün içinde kabul edeceği metin, Türkiye Büyük Millet
Meclisinde görüşülür ve mali yıl başına kadar karara bağlanır.
Türkiye
Büyük Millet Meclisi Üyeleri, Genel Kurulda, bakanlık ve daire bütçeleriyle
katma bütçeler hakkında düşüncelerini, her bütçenin tümü üzerindeki görüşmeler
sırasında açıklarlar: bölümler ve değişiklik önergeleri, üzerinde ayrıca
görüşme yapılmaksızın okunur ve oya konur.
Türkiye
Büyük Millet Meclisi Üyeleri, bütçe kanunu tasarılarının Genel Kurulda
görüşülmesi sırasında, gider artırıcı ve gelirleri azaltıcı önerilerde
bulunamazlar.
C.
Bütçelerde Değişiklik Yapabilme Esasları
Madde 163-
Genel ve katma bütçelerle verilen ödenek, harcanabilecek miktarın sınırını
gösterir. Harcanabilecek miktar sınırının Bakanlar Kurulu kararıyla
aşılabileceğine dair bütçelere hüküm konulamaz. Bakanlar Kuruluna kanun
hükmünde kararname ile bütçede değişiklik yapmak yetkisi verilemez. Cari yıl
bütçesindeki ödenek artışını öngören değişiklik tasarılarında ve cari ve
ileriki yıl bütçelerine mali yük getirecek nitelikte kanun tasarı ve
tekliflerinde, belirtilen giderleri karşılayabilecek mali kaynak gösterilmesi
zorunludur.
D. Kesin
Hesap
Madde 164-
Kesin hesap kanunu tasarıları, kanunda daha kısa bir süre kabul edilmemiş ise,
ilgili oldukları mali yılın sonundan başlayarak, en geç yedi ay sonra Bakanlar
Kurulunca Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur. Sayıştay, genel uygunluk
bildirimini, ilişkin olduğu Kesin hesap kanunu tasarısının verilmesinden
başlayarak en geç yetmişbeş gün içinde Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar.
Kesin hesap
kanunu tasarısı, yeni yıl bütçe kanunu tasarısıyla birlikte Bütçe Komisyonu
gündemine alınır. Bütçe Komisyonu, bütçe kanunu tasarısıyla Kesin hesap kanunu
tasarısını Genel Kurula birlikte sunar, genel kurul, kesin hesap kanunu
tasarısını, yeni yıl bütçe kanunu tasarısıyla beraber görüşerek karara bağlar.
Kesin hesap
kanunu tasarısı ve genel uygunluk bildiriminin Türkiye Büyük Millet Meclisine
verilmiş olması, ilgili yıla ait Sayıştay’ca sonuçlandırılamamış denetim ve
hesap yargılamasını önlemez ve bunların karara bağlandığı anlamına gelmez.
E. Kamu
İktisadi Teşebbüslerinin Denetimi
Madde 165-
Sermayesinin yarısından fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak Devlete
ait olan kamu kuruluş ve ortaklıklarının Türkiye Büyük Millet Meclisince
denetlenmesi esasları kanunla düzenlenir.
Ekonomik
Hükümler
I.
Planlama
Madde 166-
Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmayı, özellikle sanayiin ve tarımın yurt düzeyinde dengeli ve uyumlu
biçimde hızla gelişmesini, ülke kaynaklarının döküm ve değerlendirilmesini
yaparak verimli şekilde kullanılmasını planlamak, bu amaçla gerekli teşkilatı
kurmak Devletin görevidir.
Planda
milli tasarrufu ve üretimi artırıcı, fiyatlarda istikrar ve dengeyi sağlayıcı,
yatırım ve istih-damı geliştirici tedbirler öngörülür; yatırımlarda toplum
yararları ve gerekleri gözetilir;kaynakların verimli şekilde kullanılması hedef
alınır. Kalkınma girişimleri, bu plana göre gerçekleştirilir.
Kalkınma
planlarının hazırlanmasına, Türkiye Büyük Millet Meclisince onaylanmasına,
uygulanmasına, değiştirilmesine ve bütünlüğünü bozacak değişikliklerin
önlenmesine ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir.
II.
Piyasaların Denetimi ve Dış Ticaretin Düzenlenmesi
Madde 167-
Devlet, para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalarının sağlıklı ve düzenli
işlemelerini sağlayıcı ve geliştirici tedbirleri alır; piyasalarda fiili veya
anlaşma sonucu doğacak tekelleşme ve kartelleşmeyi önler.
Dış
ticaretin ülke ekonomisinin yararına olmak üzere düzenlenmesi amacıyla ithalat,
ihracat ve diğer dış ticaret işlemleri üzerine vergi ve benzeri yükümlülükler
dışında ek mali yükümlülükler koymaya ve bunları kaldırmaya kanunla bakanlar
Kuruluna yetki verilebilir.
III.
Tabii Servetlerin ve Kaynakların Aranması ve İşletilmesi
Madde 168-
Tabii servetler ve kaynaklar Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Bunların
aranması ve işletilmesi hakkı Devlete aittir. Devlet bu hakkını belli bir süre
için, gerçek ve tüzel kişilere devredebilir. Hangi tabii servet ve kaynağın
arama ve işletmesinin Devletin gerçek ve tüzel kişilerle ortak olarak veya
doğrudan gerçek ve tüzel kişiler eliyle yapılması, kanunun açık iznine
bağlıdır. Bu durumda gerçek ve tüzel kişilerin uyması gereken şartlar ve
Devletçe yapılacak gözetim, denetim usul ve esasları ve müeyyideler kanunda
gösterilir.
IV.
Ormanlar ve Orman Köylüsü
A.
Ormanların Korunması ve Geliştirilmesi
Madde 169-
Devlet, ormanların korunması ve sahaların genişletilmesi için gerekli kanunları
koyar ve tedbirleri alır. Yanan ormanların yerine yeni orman yetiştirilir, bu
yerlerde başka çeşit tarım ve hayvancılık yapılamaz. Bütün ormanların gözetimi
Devlete aittir.
Devlet ormanlarının
mülkiyeti devrolunamaz. Devlet ormanları kanuna göre, Devletçe yönetilir ve
işletilir. Bu ormanları zaman aşımı ile mülk edinilemez ve kamu yararı dışında
irtifak hakkına konu olamaz.
Ormanlara
zarar verebilecek hiçbir faaliyet ve eyleme müsaade edilemez. Ormanların tahrip
edilmesine yol açan siyasi propaganda yapılamaz; münhasıran orman suçları için
genel ve özel af çıkarılamaz. Ormanları yakmak, ormanı yok etmek veya daraltmak
amacıyla işlenen suçlar genel ve özel af kapsamına alınamaz.
Orman
olarak muhafazasında bilim ve fen bakımından hiçbir yarar görülmeyen, aksine
tarım alanlarına dönüştürülmesinde kesin yarar olduğu tespit edilen yerler ile
31.12. 1981 tarihinden önce bilim ve fen bakımından orman niteliğini tam olarak
kaybetmiş olan tarla, bağ, meyvelik, zeytinlik gibi çeşitli tarım alanlarında
veya hayvancılıkta kullanılmasında yarar olduğu tespit edilen araziler, şehir,
kasaba ve köy yapılarının toplu olarak bulunduğu yerler dışında orman
sınırlarında daraltma yapılamaz.
B. Orman
Köylüsünün Korunması
Madde 170-
Ormanlar içinde veya bitişiğindeki köyler halkının kalkındırılması, ormanların
ve bütünlüğünün korunması bakımlarından, ormanın gözetilmesi ve işletilmesinde
Devletle bu halkın iş birliğini sağlayıcı tedbirlerle, 31.12.1981 tarihinden
önce bilim ve fen bakımından orman niteliğini tamamen kaybetmiş yerlerin
değerlendirilmesi; bilim ve fen bakımından orman olarak muhafazasında yarar
görülmeyen yerlerin tespiti ve orman sınırları dışına çıkartılması; orman
içindeki köyler halkının kısmen veya tamamen bu yerlere yerleştirilmesi için
Devlet eliyle anılan yerlerin ihya edilerek bu halkın yararlanmasına tahsisi
kanunla düzenlenir.
Devlet, bu
halkın işletme araç ve gereçleriyle diğer girdilerinin sağlanmasını
kolaylaştırıcı tedbirleri alır.
Orman
içinden nakledilen köyler halkına ait araziler, Devlet ormanı olarak derhal
ağaçlandırılır.
V.
Kooperatifçiliğin Geliştirilmesi
Madde 171-
(23.07.1995 tarih ve 4121 sayılı Kanunun
15. maddesiyle değişik) Devlet,
milli ekonominin yararlarını dikkate alarak, öncelikle üretimin artırılmasını
ve tüketicinin korunmasını amaçlayan kooperatifçiliğin gelişmesini sağlayacak
tedbirleri alır.
VI.
Tüketiciler ve Esnaf ve Sanatkarların Korunması
A.
Tüketicilerin Korunması
Madde 172-
Devlet, tüketicileri koruyucu ve aydınlatıcı tedbirler alır, tüketicilerin
kendilerini koruyucu girişimlerini teşvik eder.
B. Esnaf
ve Sanatkarların Korunması
Madde 173-
Devlet, esnaf ve sanatkarları koruyucu ve destekleyici tedbirleri alır.